powstanie warszawskie(strona 5/9)

Stałam na krawędzi wykopanego rowu i wraz z kilkunastoma innymi osobami czekałam na strzały. Jakimś cudem nie padły. Ktoś podszedł do dowódcy, coś mu szepnął i zostaliśmy uratowani. Tych kilkudziesięciu sekund nigdy jednak nie zapomnę. Można powiedzieć, że przeżyłam własną śmierć - mówi Westyna Gójska, która jako 19-latka wzięła udział w powstaniu warszawskim.

8 sierpnia w czasie Powstania Warszawskiego zginął Juliusz Kaden-Bandrowski, pisarz i adiutant Józefa Piłsudskiego. W czasie okupacji stracił dwóch synów, sam został zabity z ręki tych, których w 1920 r. szedł wyzwalać. Tragiczną historię polskiego bohatera przybliża prof. Janusz Cisek.

1 sierpnia 1944 r. na rozkaz Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza Komorowskiego "Bora" w Warszawie wybuchło powstanie. Przez 63 dni powstańcy prowadzili z wojskami niemieckimi heroiczną i osamotnioną walkę, której celem była niepodległa Polska, wolna od niemieckiej okupacji i dominacji sowieckiej.

W godzinach popołudniowych 5 sierpnia do szpitala wtargnęli Niemcy. Początkowo manipulowali coś przy rurach gazowych, chcąc zagazować wszystkich chorych, rannych i zgromadzonych tu cywilów, ale Polacy zakręcili dopływ gazu. Potem kilku Niemców w nieprzemakalnych pelerynach z wiązkami granatów na szyi wędrowało korytarzem i do sal po kolei wrzucało granaty. Hałas eksplozji zlewał się z jękami konających. Inni niemieccy żołnierze z karabinami maszynowymi zabezpieczali wszystkie wyjścia z budynku i strzelali do uciekających Polaków. W środku, w połowie korytarza Niemcy ustawili barykadę z ławek, aby powstrzymać falę uciekinierów. W tym miejscu ograbili Polaków z kosztowności i biżuterii, a potem i tak w ciżbę tę rzucali granaty. O niemieckim okrucieństwie wobec cywili w artykule dla WP pisze Szymon Nowak.

W powstaniu warszawskim ucierpiały także zbiory sztuki. Od początku podejmowano jednak próby ratowania dóbr kultury z kolekcji publicznych i prywatnych. Podczas tych działań powstała niezwykła seria zdjęć dokumentujących m.in. zniszczenia stołecznej Starówki.

Decyzja o wywołaniu Powstania Warszawskiego była aktem nieodpowiedzialności, który doprowadził do największej tragedii narodowej. To gwóźdź do trumny polskiej niepodległości - pisze dla Wirtualnej Polski Piotr Zychowicz. I choć zwykle mówi się o jednomyślności dowództwa AK, które miało być zgodne co do wybuchu Powstania, również wśród najwyższych oficerów znaleźć można było przeciwników insurekcji. Jednym z nich był płk. Janusz Bokszczanin, który już wtedy przekonywał, że wiara w to, że Sowiety przyjdą na pomoc walczącej Warszawie jest absurdem.

Fabisiak pewnego dnia przenosił broń. Szedł ulicą Chmielną w Warszawie, kiedy rozwiązało się mu sznurowadło. Schylił się i wtedy z hukiem wypadł mu jeden z pistoletów, które miał poupychane w kieszeniach. Na Chmielnej był zawsze duży ruch, więc zdarzenie dostrzegło sporo osób, wśród nich uzbrojeni Niemcy, którzy akurat znajdowali się w pobliżu - opowiada Juliusz Kulesza, uczestnik powstania warszawskiego i autor książek na temat walk w Warszawie. Wyjaśnia również, w jaki sposób weryfikuje, czy zgłaszające się do niego osoby rzeczywiście brały udział w powstaniu. - Rozmawiam z nimi, zadaję im różne szczegółowe pytania. Zachowuję się jak śledczy, ale w wielu wypadkach to moje śledztwo niczego nie przesądza - wyjaśnia powstaniec.

Christoph Broszies, profesor Uniwersytetu Goethego i potomek generała Rainera Stahela domaga się, aby Muzeum Powstania Warszawskiego przestało nazywać hitlerowskiego dowódcę zbrodniarzem wojennym - twierdzi tygodnik "Do Rzeczy". Stahel w sierpniu 1944 r. był komendantem wojennym Warszawy.

Józef Stalin nie chciał pozwolić na kapitulację powstania warszawskiego na początku września, dlatego, aby przedłużyć walki, polskich żołnierzy z armii Berlinga wysłano z samobójczą misją. Z blisko 2,5 tys. żołnierzy, którzy brali udział w desancie, zginęła lub dostała się do niewoli zdecydowana większość. Na prawą stronę Wisły wróciło zaledwie 400 osób.

5 października ok. godz. 9. zaczynają opuszczać miasto trzy pozostałe pułki piechoty: 72., 36. i 15. W Warszawie pozostaje batalion osłonowy pod dowództwem ppłk. Franciszka Packa "Mścisława" Składa broń 9. października. Ze Śródmieścia południowego wychodzi 72. Pułk Piechoty AK pod dowództwem ppłk. Jana Szczurka-Cergowskiego "Sławbora".

4 października, zgodnie z umową kapitulacyjną oddziały powstańcze zdają amunicję. 21. i 72. Pułki Piechoty AK składają ją na rogu Wspólnej i Marszałkowskiej, 36. Pułk Piechoty - na Placu Napoleona, 15. Pułk Piechoty - na Placu Grzybowskim. Pierwsze oddziały Armii Krajowej opuszczają Warszawę.

3 października ludność Warszawy masowo opuszcza miasto. Do obozu przejściowego w Pruszkowie wychodzi ulicami Śniadeckich i 6 Sierpnia w kierunku Filtrowej, Żelazną i Al. Jerozolimskimi w kierunku Grójeckiej oraz Grzybowską i Chłodną w kierunku Wolskiej. Z Pruszkowa droga prowadzi do obozów lub na roboty przymusowe do Niemiec, bądź w głąb Generalnego Gubernatorstwa.

Rosja upubliczniła archiwalne dokumenty dotyczące Powstania Warszawskiego. Jak tłumaczy w rozmowie z "Rossijskoj Gazietoj" szef Federalnej Agencji Archiwów "z ujawnionych materiałów wynika jaki był stosunek władz ZSRR do warszawskiego zrywu". W opinii Andrieja Artizowa, opublikowane dokumenty powinny zostać wystawione w Muzeum Powstania Warszawskiego.

2 października 1944 r., po 63 dniach heroicznego boju prowadzonego przez powstańców z wojskami niemieckimi, przedstawiciele KG AK podpisali w kwaterze SS-Obergruppenfuehrera Ericha von dem Bacha w Ożarowie układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. W czasie walk w stolicy zginęło ok. 18 tys. powstańców, a 25 tys. zostało rannych. Poległo również ok. 3,5 tys. żołnierzy z Dywizji Kościuszkowskiej i ok. 180 tys. cywili.

27 września o godz. 8.00 na Mokotowie rozpoczyna się silne natarcie niemieckie. Resztki oddziałów AK bronią się jeszcze w rejonie Bałuckiej, Wiktorskiej i Belgijskiej. Po przeanalizowaniu sytuacji strona polska wysyła parlamentariuszy celem pertraktacji w sprawie ewakuacji ludności cywilnej i rannych oraz ustalenia warunków kapitulacji dzielnicy.

1 października gen. Tadeusz Komorowski "Bór" wyznacza komisję do prowadzenia rokowań kapitulacyjnych. W jej skład wchodzą: przewodniczący - płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki "Heller", ppłk dypl. Zygmunt Dobrowolski "Zyndram", ppłk Franciszek Herman "Bogusławski" i kpt. Alfred Korczyński "Sas" - tłumacz. W nocy opracowany zostaje, z udziałem gen. Antoniego Chruściela "Montera", polski projekt umowy o zaprzestaniu działań bojowych w Warszawie. Ma on stanowić podstawę do rozmów ze stroną niemiecką. Po godz. 19, po upłynięciu terminu rozejmu, Niemcy wznawiają gwałtowny ostrzał artyleryjski Śródmieścia.

29 września rano rozpoczyna się generalny szturm na Żoliborz. Przeważające siły wroga kilkakrotnie nacierają od południa i zachodu. Pozycje powstańcze atakuje piechota 19. Dywizji Pancernej nieprzyjaciela, wsparta ogniem kilkudziesięciu czołgów i dział szturmowych.

28 września, po kapitulacji Mokotowa cały wysiłek bojowy Niemcy koncentrują na Żoliborzu. Przygotowują generalne uderzenie na dzielnicę. Od rana trwa silny ostrzał artyleryjski, zwłaszcza rejonu ul. Krasińskiego i Placu Wilsona. Oddziały nieprzyjaciela pacyfikują wsie puszczańskie. Palą Pociechę, Wiersze, Janówek, Brzozówkę, Krogulec i inne.

26 września, zgodnie z rozkazem ppłk. Józefa Rokickiego "Karola", ok. godz. 4. rano rozpoczyna się ewakuacja kanałami oddziałów powstańczych z Mokotowa do Śródmieścia. Niemcy piętrzą w kanałach wodę, przez włazy wrzucają granaty, chemikalia i worki z piaskiem.

25 września od wczesnych godzin porannych nieprzyjaciel kontynuuje natarcie na Mokotów z południa i zachodu. Trwają zacięte walki na odcinku południowym. Szkoła przy ul. Woronicza siedmiokrotnie przechodzi "z rąk do rąk".