Powstanie krakowskie

Powstanie krakowskie miało być potężnym zrywem narodowym, opartym na udziale chłopów, przeprowadzonym w Wolnym Mieście Kraków. W rzeczywistości jego powodzenie uniemożliwiły m.in. brak regularnej armii oraz rabacja galicyjska. Powstanie krakowskie trwało od 21 lutego do 4 marca 1846 roku.

Powstanie krakowskie – przyczyny

Do wybuchu powstania krakowskiego doprowadził szereg przyczyn społecznych, politycznych oraz ekonomicznych. Podstawową siłą, napędzającą dążenia wolnościowe organizatorów oraz powstańców, było pragnienie odzyskania niepodległości. Siatka osób, zajmująca się działalnością konspiracyjną, aktywnie pracowała na terenie wszystkich zaborów, z największą ilością swobody właśnie w Krakowie. Dochodziło do drobnych starć, które prędko kończyły się jednak rozbrajaniem oddziałów oraz aresztowaniami – Wielkopolska, Pomorze, Królestwo Polskie i Siedlce zawiodły narodowe nadzieje.

W Galicji natomiast zbuntowani chłopi wyprzedzili powstanie krakowskie o kilka dni, co skończyło się krwawą rzezią szlachty i skierowaniem na te tereny kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy z Austrii. Ponadto zapanowała klęska nieurodzaju, a chłopom nie podobały się warunki płaconej i odrabianej pańszczyzny.

Poznańska centralizacja (Ludwik Mierosławski i Karol Libert) opracowała nawet specjalny plan działania powstania krakowskiego: plan powstania trójzaborowego w formie wojny. Regularne walki miały na celu obalenie władzy Austriaków, Rosjan oraz usunięcie wpływów pruskich z terenu dotychczasowych zaborów.

Powstanie krakowskie – przebieg

Rząd Narodowy RP, utworzony w Krakowie, pragnął zainteresować walką zbrojną w powstaniu krakowskim chłopów. Do tłumaczenia założeń wybrano niewielką grupę osób, wśród których znajdował się Edward Dembowski. Przedstawicielom najniższej warstwy społecznej obiecywano po powstaniu krakowskim m.in. uwłaszczenie, czyli przekazanie im na własność ziem, które dotychczas użytkowali, płacąc jeszcze dodatkowo szlachcie obciążenia feudalne. Poza tym chciano stworzyć warsztaty narodowe.

Datę wybuchu powstania krakowskiego ustalono dzień wcześniej w Krośnie, 20 lutego 1846 roku. Rozpoczął się ostrzał armii zaborcy, która została wyprowadzona z Krakowa przez generała Ludwika Collina, ogłoszono Manifest rządu Narodowego, a dyktatorem powstania krakowskiego obwołano Jana Tyssowskiego. Powstańcze oddziały zasiliło łącznie 6 tysięcy ochotników, niedostatecznie jednak uzbrojonych, jednak już 22 lutego okolice miasta były wolne.

Powstanie krakowskie – bitwy

W trakcie powstania krakowskiego w rejonie Krosna oddział Teofila Ostaszewskiego miał uderzyć na Sanok 21 lutego, razem z oddziałem Jerzego Bułharyna z Kalnicy (od strony Przełęczy Łupkowskiej). Atakowani przez chłopów powstańcy krakowscy dotarli do Zahutynia, lecz wycofali się z powodu niewystarczającego wsparcia. Oddział Feliksa Urbańskiego, szykujący się na zdobycie na Jasła, został natomiast rozbrojony po drodze.

26 lutego 1846 roku doszło do bitwy pod Gdowem, jedynego starcia zbrojnego powstania krakowskiego z prawdziwego zdarzenia. Pojedynczy oddział powstańczy został tutaj skutecznie zatrzymany przez Austriaków, wspieranych przez chłopów, pod dowództwem pułkownika Ludwiga von Benedeka.

Na drugi dzień powstania krakowskiego Edward Dembowski rozpoczął procesję z krzyżem do Podgórza na czele tłumu, zginął jednak wskutek ostrzelania przez armię Collina. Żądania kapitulacji Krakowa, wysunięte przez Austrię, zakończyły się wkroczeniem wojsk do miasta i zakończeniem powstania krakowskiego.

Powstanie krakowskie – skutki

Wskutek nieudanego, fatalnie przygotowanego powstania krakowskiego, co wynika przede wszystkim ze słabej agitacji pośród polskich chłopów, władze austriackie na dużą skalę zgermanizowały okolicę Krakowa. Austriacy bez problemu i śladu skrupułów wykorzystali konflikty na linii szlachta – chłopi. Był to początek końca Wolnego Miasta Kraków. 3 marca do miasta wkroczył korpus rosyjski, 4 dni później pruski, a także oddziały austriackie, rozwiązano Senat.

16 października 1846 roku, po złamaniu przez zaborców wszelkich ustaleń Kongresu Wiedeńskiego, Rzeczpospolita Krakowska przestała istnieć wskutek wcielenia Wolnego Miasta Kraków do cesarstwa austriackiego. Wielka Brytania i Francja wystosowały co prawda noty dyplomatyczne, dostrzegając zagrożenie, jednak nie podjęto wówczas żadnych działań.

Utworzono nic nie znaczące Wielkie Księstwo Krakowskie. Ponad 1,5 tysiąca osób internowano, rozpoczęły się zsyłki na Syberię, wydano kary dożywocia oraz śmierci. Szczęśliwie większość wyroków nie została wykonana, ponieważ prędko wybuchła Wiosna Ludów i uwolniono skazańców.