Królestwo Polskie

Królestwo Polskie istniało w latach 1815–1915, powstało jako rezultat obrad kongresu wiedeńskiego w ramach unii personalnej z Rosją. Obszar Królestwa Polskiego obejmował tereny dawnego Księstwa Warszawskiego.

Królestwo Polskie – geneza powstania

W wyniku gwałtownych przemian społeczno-politycznych w Europie na przełomie XVIII i XIX wieku (rewolucja francuska, wojny napoleońskie) zwołano konferencję międzynarodową, znaną jako kongres wiedeński. Trwał on od 1814 do 1815 roku, a jednym z jego postanowień było powołanie 16 czerwca 1815 roku Królestwa Polskiego z ziem Księstwa Warszawskiego, nazywanego też Królestwem Kongresowym. Terytoria polskie zostały uzależniony od Imperium Rosyjskiego na zasadach unii personalnej, w związku z czym Królestwo Polskie jako monarchia konstytucyjna podlegało carowi Aleksandrowi I Romanowowi.

Królestwo Polskie w latach 1815–1830

W początkach istnienia Królestwa Polskiego (do 1832 roku) monarchię obowiązywała Konstytucja Królestwa Polskiego, nad której redakcją pracował między innymi książę Adam Jerzy Czartoryski. Przyjęta została odgórnie przez Aleksandra I i miała charakter dość liberalny, jednak była często łamana – w 1819 roku zniesiono wolność prasy, pojawiła się cenzura, już rok później zakazano organizowana wolnych zgromadzeń, a w 1925 roku obrady sejmowe zostały utajnione.

W 1817 roku powstało tajne naukowe Towarzystwo Filomatyczne, do którego należeli m.in. Adam Mickiewicz i Tomasz Zan; z tego stowarzyszenia wyłoniło się też patriotyczne Zgromadzenie Filaretów, a obie organizacje były zwalczane przez władze rosyjskie. Ostatecznie opresyjne działania Rosji i ciągłe łamanie konstytucji doprowadziły do wybuchu powstania listopadowego.

Powstanie listopadowe

Powstanie listopadowe wybuchło 29/30 listopada 1830 roku, w czasie jego trwania zdetronizowano cara Mikołaja I (który rządził w Królestwie Polskim od 1825 roku) na mocy uchwały sejmowej z 25 stycznia 1831. Powstanie zakończyło się 21 października 1831, gdy poddała się twierdza w Zamościu.

Królestwo Polskie przed powstaniem styczniowym

Skutkiem powstania listopadowego było ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego, od 1832 roku zamiast konstytucji obowiązywał Statut organiczny Królestwa Polskiego. Ostatecznie, na jego mocy zniesiono wojsko polskie oraz Sejm, a Królestwo Polskie połączyła z Rosją unia realna. Na ziemiach polskich obowiązywał od 1941 roku rosyjski system monetarny, a od 1847 rosyjski kodeks karny.

W tym okresie istnienia Królestwa Polskiego, od 1833 do 1856 roku, trwał stan wojenny. Po jego zakończeniu i przegranej Rosji w wojnie krymskiej zaczęły wyłaniać się antyrosyjskie organizacje spiskowe, na początku lat 60. miały miejsce demonstracje patriotyczne, które władze rosyjskie krwawo tłumiły. Na styczeń 1863 roku zarządzono pobór do wojska rosyjskiego z imiennymi listami zawierającymi nazwiska osób podejrzanych o działalność w organizacjach patriotycznych. Właśnie ta branka stanowiła bezpośrednią przyczynę wybuchu powstania styczniowego (1863–1864).

Powstanie styczniowe

Powstanie styczniowe wybuchło w Królestwie Polskim 22 stycznia 1863 roku, a walki partyzanckie trwały do połowy 1864 roku. Rosjanie stłumili powstanie i wprowadzili represje, karali powstańców śmiercią, organizowali zsyłki na Syberię, a w Królestwie Polskim nasilili działania rusyfikacyjne.

Królestwo Polskie po powstaniu styczniowym

Po powstaniu styczniowym, w 1866 roku Królestwo Polskie podzielono na 10 guberni, a rok później zniesiona została Rada Stanu oraz Rada Administracyjna, zakazano używania języka polskiego, miasta wspierające powstanie pozbawiono praw miejskich, a w celu odebrania monarchii reszty autonomii zmieniono jej nazwę na Kraj Nadwiślański. W 1905 roku rozpoczęła się rewolucja, której celem było przywrócenie swobód w kraju, ale sukces był jedynie częściowy. W 1912 roku od Księstwa Polskiego odłączono gubernię chełmską, która stała się bezpośrednią częścią Rosji.

W 1915 roku, w czasie trwania I wojny światowej, Królestwo Polskie trafiło pod okupację Niemiec i Austro-Węgier i zakończyło swoje istnienie jako region autonomiczny Imperium Rosyjskiego. W latach 1917–1918 funkcjonowało jako niezależne Królestwo Polskie posiadające częściową państwowość, a następnie odzyskało suwerenność i przekształciło się w II Rzeczpospolitą.