Jan III Sobieski

Jan III Sobieski był królem Polski w latach 1674–1696, znanym dowódcą wielu zwycięskich bitew między innymi pod Chocimiem i pod Wiedniem. Upamiętniało go wielu wybitnych artystów, w tym Jan Matejko i Józef Brandt.

Jan III Sobieski – informacje ogólne

Jan III Sobieski urodził się 17 sierpnia 1629 roku w Olesku koło Lwowa, jego żoną była Maria Kazimiera d’Arquien, znana jako Marysieńka. Na tronie Polski zasiadał od 21 maja 1674 roku do śmierci 17 czerwca 1696 roku. Jan III Sobieski był człowiekiem dobrze wykształconym, poliglotą, mecenasem kultury. Chociaż uznawany jest za wybitnego wodza, jego rządy bywają też krytykowane ze względu na część podejmowanych przez niego decyzji, wśród których można wymienić niekorzystny pokój z Rosją, w wyniku którego Rzeczpospolita utraciła Kijów.

Jan III Sobieski – pochodzenie

Jan III Sobieski był synem magnata i działacza politycznego Jakuba Sobieskiego oraz córki wojewody ruskiego Zofii z Daniłowiczów. Łączyło go pokrewieństwo z hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Żółkiewskim, który był jego pradziadkiem.

Przodkowie Sobieskiego walczyli w wojnach przeciwko Turkom i Tatarom, obejmowali też wysokie pozycje w państwie – ojciec Jakub udzielał się politycznie, kilkukrotnie na stanowisku marszałka, do tego senator, wojewoda ruski i bełski; Żółkiewski piastował urzędy sekretarza królewskiego, kasztelana lwowskiego, wojewody kijowskie, kanclerza i hetmana.

Rodzice Sobieskiego mieli siedmioro dzieci, z czego jedynie czworo dożyło dorosłości. Rodzeństwo Jana III Sobieskiego to Marek (rotmistrz wojsk koronnych, zginął w niewoli tatarskiej, do której trafił po bitwie pod Batohem, gdzie pojmały go wojska Bohdana Chmielnickiego), Katarzyna (żona Michała Kazimierza Radziwiłła) i Anna (wstąpiła do zakonu benedyktynek, zmarła w wieku 19 lat).

Jan III Sobieski – wykształcenie

Jan III Sobieski dzieciństwo spędził w ukraińskim mieście Żółkiew, w latach 1640–1643 uczył się w Kolegium Nowodworskim w Krakowie, później studiował na Akademii Krakowskiej (1643–1646). Sobieski mówił biegle po francusku, niemiecku i łacinie, znał też podstawy greki i tureckiego; interesował się wieloma zagadnieniami naukowymi, w tym astronomią – znał Jana Haweliusza i wielokrotnie bywał w jego obserwatorium w Gdańsku. Król zgromadził księgozbiór liczący około 7000 egzemplarzy.

Gdy ukończył studia, wyruszył w podróż po Europie i kontynuował edukację, poznał język francuski i włoski, szkolił się z zakresu wojskowości, a do kraju powrócił w 1648 roku.

Wojny Jana III Sobieskiego

Jan Sobieski wstąpił do wojska na początku powstania Bohdana Chemilnickiego (1648–1657), podczas którego brał udział w bitwie pod Zbarażem. Walczył też pod Beresteczkiem w 1651 roku jako pułkownik, a w 1654 był polskim posłem w Stambule.

W 1655 roku Jan Sobieski poddał się królowi szwedzkiemu, zdradzając tym samym ówczesnego króla Jana II Kazimierza. Wrócił do armii polskiej 24 marca 1656 roku, a 26 maja został mianowany chorążym wielkim koronnym. W lipcu tego samego roku dowodził w bitwie pod Warszawą, a później walczył pod komendą Jerzego Lubomirskiego m.in. pod Lubarem i Słobodyszczami.

Ślub Jana III Sobieskiego z Marysieńką

Jan Sobieski poznał w 1655 roku Marię Kazimierę d’Arquien de la Grange, która była dwórką Ludwiki Marii Gonzagi. Mimo ślubu Marii z Janem Sobiepanem Zamoyskim w 1658 roku para wciąż darzyła się uczuciem. Od 1661 roku Sobieski należał do stronnictwa francuskiego, popierając elekcję francuskiego księcia na króla polski i licząc na przeprowadzenie zmian ustrojowych w kraju – częściowo przyłączenie się do stronnictwa było spowodowane przez uczucie do Marysieński. Jan Sobieski i Marysieńka wzięli ślub w maju 1665 roku, na krótko po śmierci Zamoyskiego.

Jan III Sobieski – wybór na króla

Gdy po abdykacji Jana Kazimierza odbyła się elekcja 19 czerwca 1669 roku, a na króla nie został wybrany popierany przez Sobieskiego kandydat francuski Ludwik Burbon, ale Michał Korybut Wiśniowiecki, Jan Sobieski dołączył do opozycji (tak zwanych malkontentów) i dążył do detronizacji Korybuta Wiśniowieckiego.

W międzyczasie wybuchła wojna turecka (1672–1676), w której Sobieski wsławił się wyprawą na czambuły tatarskie i zwycięstwem w bitwie pod Chocimiem w 1673 roku. Gdy jesienią 1673 roku zmarł Michał Korybut Wiśniowiecki, Sobieski stał się oczywistym kandydatem – został wybrany królem Polski podczas elekcji 21 maja 1674 roku.

Jan III Sobieski – rządy

Jan III Sobieski na początku swoich rządów kontynuował działania wojenne związane z najazdami turecko-tatarskimi. W 1676 roku zawarł rozejm z Turkami i dążył do całkowitego załagodzenia konfliktu na tym froncie, w celu realizacji polityki bałtyckiej, czyli jego planów walki z Branderburgią i odzyskania Prus Książęcych.

Te dalekosiężne plany Jana III Sobieskiego nie doszły do skutku ze względu na skomplikowaną sytuację polityczną i opozycję ze strony magnatów, a przede wszystkim przez brak pokoju z Turcją. Król powrócił do przymierza z Habsburgami i postanowił zabezpieczyć się przed agresją turecką.

Jan III Sobieski pod Wiedniem

W 1683 roku Jan III Sobieski podpisał z Austrią przymierze na wypadek najazdu Turków i jeszcze w tym samym roku armia turecka pod wodzą Kara Mustafy zaatakowała Wiedeń. Dowiedziawszy się o agresji nieprzyjaciela, Sobieski zmobilizował wojsko polskie i ruszył do Austrii. 12 września 1683 roku Jan III Sobieski stanął na czele sprzymierzonych wojsk i przeprowadził zwycięską bitwę pod Wiedniem. Ten triumf powstrzymał dalszy napór Imperium Osmańskiego na kraje europejskie.

Po sukcesie odsieczy wiedeńskiej Jan III Sobieski postanowił wprowadzić Rzeczpospolitą do Ligi Świętej prowadzącej wojnę przeciw Turcji. Wciągnął też do Ligi Carstwo Rosyjskie, inicjując podpisanie pokoju Grzymułtowskiego, w którego wyniku Polska na stałe utraciła m.in. Kijów i Smoleńsk. Mimo wsparcia Rosji Liga Święta nie zrealizowała zamierzonych celów, ponieważ w 1699 roku zawarto pokój w Karłowicach kończący wojnę z Imperium Osmańskim.

Jan III Sobieski – śmierć

Jan III Sobieski nie cieszył się dobrym zdrowiem, gdy wstępował na tron – poza innymi dolegliwościami cierpiał na syfilis, który leczył przy pomocy rtęci, która prawdopodobnie doprowadziła do jego śmierci 17 czerwca 1696 roku. Zmarł w pałacu w Wilanowie, który został wcześniej wzniesiony dla niego i Marii Kazimiery. Na tronie Polski króla Jana III Sobieskiego zastąpił August II Mocny.