Insurekcja kościuszkowska

Insurekcja kościuszkowska była prawie ośmiomiesięcznym narodowym powstaniem przeciwko carskiej Rosji, a także Prusom.

Insurekcja kościuszkowska – przyczyny

Po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej Polskiej państwo było znacznie osłabione. Okupacja rosyjska i rządy Targowicy bezpośrednio przyczyniły się do wybuchu insurekcji kościuszkowskiej.

W wyniku działalności carskiego ambasadora zredukowano wojsko o połowę, a żołnierzy wcielono przymusowo do sił zbrojnych Rosji oraz Prus. Nastąpił kryzys gospodarczy, wzrosło bezrobocie, naród polski pozbawiony granic i kraju zubożał, a na każdym kroku łamano ustalenia Konstytucji 3 Maja, co nie podobało się szczególnie dyktatorowi insurekcji kościuszkowskiej.

Represje polityczne (m.in. aresztowania sprzysiężonych) szły w parze z wojskowymi grabieżami. Upadały banki i instytucje finansowe, produkty w sklepach drożały, wprowadzono ostrą cenzurę, także proreformatorskiej prasy, listę książek zakazanych. Odcięcie Polski od dostępu do kultury również było krytykowane przez prowodyrów insurekcji kościuszkowskiej.

Insurekcja kościuszkowska – przebieg

Sprzysiężenie przedpowstańcze zawiązano już na 2 lata przed wybuchem insurekcji kościuszkowskiej. Tadeusz Kościuszko, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj ustanowili dyktaturę wojskową i planowali użyć do przewrotu jedynie armii. Insurekcję kościuszkowską rozpoczął generał Antoni Madaliński, samowolnie wyruszając na czele oddziałów w kierunku Krakowa, odmawiając redukcji i wcielenia do armii zaborcy w dniu 12 marca 1794 roku.

Dopiero jednak 24 marca Tadeusz Kościuszko złożył uroczystą przysięgę na krakowskim rynku, biorąc na siebie całą władzę za organizację i przebieg insurekcji kościuszkowskiej. Ofiara z własnego życia czyniła z niego Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej podczas insurekcji kościuszkowskiej.

Insurekcja kościuszkowska – bitwy

W dniu uroczystego ogłoszenia insurekcji kościuszkowskiej wojska naczelnika Kościuszko wyruszyły w stronę Kielc. Pierwsze starcie zbrojne insurekcji kościuszkowskiej nastąpiło pod Racławicami 4 kwietnia. Wygrana Polaków nad rosyjską armią majora Aleksandra Tormasowa miała ogromny wpływ na morale naszych żołnierzy i odbiła się szerokim echem w innych częściach Polski.

Ta zwycięska bitwa insurekcji kościuszkowskiej nie poskutkowała jednak usunięciem nieprzyjacielskich wojsk z terenu Małopolski. Niebawem wybuchła także insurekcja warszawska (kilka dni później na Litwie), utworzono stołeczną Radę Zastępczą Tymczasową, powieszono przywódców Targowicy, utworzono rząd powstańczy insurekcji kościuszkowskiej.

13 maja zaatakowany został warowny obóz Tadeusza Kościuszki pod Połańcem, ale to natarcie insurekcji kościuszkowskiej zatrzymano. 3 czerwca odbyła się bitwa pod Dubienką, gdzie Polacy pod dowództwem Michała Wedelstedta zostali zmuszeni do odwrotu.

6 czerwca miała miejsce bitwa pod Szczekocinami, z podobnym skutkiem, w której zraniony został Tadeusz Kościuszko. 2 dni później nastąpiło kolejne starcie insurekcji kościuszkowskiej – Rosjanie zwyciężyli w bitwie pod Chełmem, a 26 czerwca w bitwie pod Sołami. Lipiec rozpoczął się zajęciem Lublina, walkami pod Kolnem, nad Jeziorem Rajgrodzkim, pod Błoniem i Gołkowem.

Po kilkutygodniowym oblężeniu Warszawy podczas insurekcji kościuszkowskiej połączone wojska rosyjskie i pruskie wycofały się z końcem sierpnia. 17 września odbyła się przegrana przez polskie oddziały bitwa pod Krupczycami, 2 dni potem pod Terespolem. W międzyczasie walczono w Siedlcach, pod Łabiszynem, pod Maciejowicami, gdzie naczelnik został ranny i uwięziony. 4 listopada miała miejsce rzeź Pragi, następnie utrata Ostrołęki, Warszawy, Radomia.

Insurekcja kościuszkowska – skutki

Zakończenie insurekcji kościuszkowskiej przypada na 16 listopada 1794 roku, tuż po kapitulacji pod Radoszycami. Na terenie Wielkopolski oraz Kujaw powstańcy nie poddawali się jednak jeszcze przez około miesiąc. Najważniejszym skutkiem insurekcji kościuszkowskiej był trzeci rozbiór Polski i wymazanie kraju z map. Ogromna mobilizacja wojsk polskich poszła w zapomnienie. Uczestnikom insurekcji kościuszkowskiej skonfiskowano ziemie, przekazywane generałom rosyjskim, rozpoczęły się także masowe zsyłki powstańców na Syberię.