Powstanie Chmielnickiego

Powstanie Chmielnickiego było zrywem Kozaków Zaporoskich i chłopstwa ruskiego przeciwko Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Konflikt trwał w latach 1648-1657.

Powstanie Chmielnickiego – przyczyny

Na tle ekonomiczno-społecznym *przyczyn powstania Chmielnickiego *należy doszukiwać się w ogromnych zróżnicowaniu społeczeństwa Księstwa Ruskiego, które Rzeczpospolita Obojga Narodów chciała włączyć do swoich terenów. Na Rusi istniały już pewne tendencje propolskie. Dotyczyły przede wszystkim magnatów, którzy kierowani chęcią zaistnienia w życiu polityczny porzucali prawosławie i posługiwali się tylko językiem polskim.

Kolejną warstwę stanowili pretendujący do elity społecznej Kozacy, wśród których podział był szczególnie widoczny. Kozacy rejestrowi walczący dla wojsk Rzeczpospolitej Obojga Narodów otrzymywali żołd, a nierzadko także ziemie i tytuły szlacheckie. Pozostali Kozacy traktowani byli na równi z chłopstwem.

Najniższą warstwę społeczną stanowili chłopi, często zbiegli z krajów ościennych. Nie czuli przynależności do ziemi ani żadnego narodu, a ich ubóstwo pogłębiała zaborcza polityka rolna tamtejszych magnatów.

W świetle tak zróżnicowanego społeczeństwa wybuch buntu był nieunikniony. Powstanie Chmielnickiego poprzedziło kilka innych zrywów, między innymi Nalewajki, Pawluka czy Kosińskiego.

Bezpośrednim powodem wybuchu powstania Chmielnickiego były porzucone przez króla Władysława IV plany wojny z Turcją. Kozacy widzieli w konflikcie źródło bogactwa, polska szlachta natomiast namawiała monarchę do zaniechania napaści. To stało się dla Kozaków silnym argumentem podczas rebelii.

Powstanie Chmielnickiego – przebieg

Bohdan Chmielnicki, szlachcic kozacki i właściciel ziemski rozpoczął agitację do walki z Rzeczpospolitą na Siczy jeszcze w grudniu 1647 roku. Kozacy Zaporoscy, tworzący później główną siłę powstańczą, dołączyli do chmielnickiego dopiero w lutym następnego roku.

Powstanie rozpoczęło się od drobnych potyczek z oddziałami pułkowników Wadowskiego i Krzeczowskiego nad Dnieprem. Wkrótce Bohdan Chmielnicki zwrócił się o pomoc do Tatarów, którzy zdecydowali się go wesprzeć.

Pierwsze duże bitwy podczas powstania Chmielnickiego rozegrały się nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem. Zakończyły się bezspornym zwycięstwem oddziałów kozackich. Zaraz po nich sojusznicy Chmielnickiego, Tatarzy, odebrali obiecaną zapłatę i powrócili na Krym, pozostawiając Kozaków samotnie na polu bitwy.

W związku z zaistniałą sytuacją Bohdan Chmielnicki postanowił zmienić taktykę. Wyraziwszy chęć zawarcia porozumienia, usunął się w cień, aby zebrać oddziały na nowo. Kolejne bitwy powstania Chmielnickiego rozstrzygały zwycięzców naprzemiennie. Najpierw wojska koronne pokonały Kozaków pod Konstantynowem, potem oddziały Chmielnickiego zwyciężyły polską armię pod Piławcami.

Kolejne bitwy: bitwa o Mozyrz, bitwa pod Zahalem i pierwsza bitwa pod Łojowem zakończyły się zwycięstwem Polaków. Stoczona w 1649 roku bitwa pod Zborowem przyniosła pierwsze porozumienie stron. Bohdan Chmielnicki otrzymał tytuł hetmana, a Ukraina gwarancję niezależności.

Walki w ramach powstania Chmielnickiego wskrzeszono w 1651 roku. Strony starły się pod Kopyczyńcami, Beresteczkiem i po raz drugi pod Łojowem. Pod Białą Cerkwią doszło do kolejnej bitwy, a następnie drugiego rozejmu.

Po serii porażek Tatarzy odnieśli zwycięstwo dopiero w potyczce pod Batohem. Ostatnią dużą bitwą była ta pod Żwańcem. W 1654 roku Polacy i Kozacy podpisali w Perejasławiu ugodę, na mocy której strona kozacka oddała lewobrzeżną część Ukrainy pod zwierzchność cara Mikołaja Romanowa. Postanowienia rozejmu oznaczały zakończenie powstania Chmielnickiego, ale stały się bezpośrednią przyczyną konfliktu między Polską a Rosją, który trwał od 1654 do 1686 roku.

Powstanie Chmielnickiego – najważniejsze bitwy

Do najważniejszych potyczek powstania Chmielnickiego zakończonych zwycięstwem Kozaków należą:

• bitwa nad Żółtymi Wodami (1648)
• bitwa pod Piławcami (1648)
• bitwa pod Batohem (1652)

Bitwy wygrane przez Rzeczpospolitą:

• bitwa pod Konstantynowem (1648)
• bitwa o Mozyrz (1649)
• bitwa pod Zahalem (1649)
• I bitwa pod Łojowem (1649)
• bitwa pod Krasnem (1651)
• bitwa pod Kopyczyńcami (1651)
• bitwa pod Beresteczkiem (1651)
• II bitwa pod Łojowem (1651)

Bitwy powstania Chmielnickiego zakończone rozejmem:

• bitwa pod Zborowem (1649)
• bitwa pod Białą Cerkwią (1651)
• bitwa pod Żwańcem (1653)