Konfederacja Barska

Konfederacja barska przez wielu historyków uważana jest za pierwsze powstanie narodowe. Zryw miał miejsce między 29 lutego 1768 a 18 sierpnia 1772 roku, a wymierzony był przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu oraz jego polityce podporządkowanej Moskwie.

Konfederacja barska – przyczyny

Przyczyną zawiązania konfederacji barskiej była ogólna sytuacja polityczna Polski związana z wpływami obcych mocarstw, Rosji i Prus. Katarzyna II i Fryderyk II przeforsowali bowiem w 1764 roku obsadzenie na polskim tronie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Nowy król prowadził politykę zgodnie z wytycznymi swoich popleczników, wprowadzając drastyczne reformy dotyczące życia społecznego i politycznego w kraju.

Konfederacja barska powstała bezpośrednio po przedstawieniu projektu nadania praw politycznych innowiercom zamieszkującym tereny katolickiego Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Konfederacja barska – dowódcy

Za przywódców konfederacji barskiej uznaje się marszałka nadwornego koronnego Jerzego Augusta Mniszcha, biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego, marszałka generalnego Michała Hieronima Krasińskiego, starostę Józefa Pułaskiego oraz jego syna, Kazimierza.

Inne wielkie nazwiska kojarzące się z konfederacją barską to Michał Jan Pec, Joachim Potocki, Józef Sapieha i Kazimierz Potocki, którzy zorganizowali zbrojny związek konfederacji.

Ważną postacią konfederacji barskiej był ksiądz Marek Jandołowicz, zwany także po prostu księdzem Markiem. Był przywódcą duchowym powstania. Podczas ataku rosyjskiego na Bar, wystąpił z krzyżem w ręku, podnosząc morale mieszkańców miasta i zebranych konfederatów.

Konfederacja barska — przebieg

W 1767 roku na teren Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego wkroczyło wojsko rosyjskie pod dowództwem moskiewskiego posła Nikołaja Repnina. Ten założył dwie konfederacje innowiercze dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. W odpowiedzi szlachta zawiązała konfederację radomską, która miała zwrócić się przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Po aresztowaniu jej przywódców podpisano z Rosją „Traktat o wieczystej przyjaźni”, na mocy którego nadano równouprawnienie innowiercom, a Królestwo Polskie stało się obszarem kontrolowanym przez Moskwę. W obliczu tego wydarzenia 29 lutego 1768 roku w mieście Bar na Podolu doszło do zawiązania konfederacji generalnej.

Hasłem konfederacji barskiej były „wiara i wolność”, a celem zniesienie niekorzystnych ustaw narzuconych przez Moskwę. Za postulatami nastąpiły działania. Utworzono związek zbrojny, co stało się początkiem wojny domowej, a równocześnie także wojny z Rosją. Zawiązanie konfederacji w Barze odbiło się echem w Małopolsce, Wielkopolsce, na ziemiach litewskich i na Ukrainie.

Po stronie konfederatów walczyły wojska pospolitego ruszenia oraz sprzymierzone oddziały tureckie i tatarskie. Wsparcia finansowego udzieliła Francja. Wojska rosyjskie były liczniejsze, a dodatkowo wspierali je Kozacy oraz zwolennicy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Polsce. Rosjanie zdobyli Bar już 19 czerwca 1768 roku. W wyniku podburzania ludności Podola doszło w Humaniu do rzezi na Polakach i Żydach, której dokonać mieli Kozacy oraz chłopi pańszczyźniani.

Już w 1769 roku konfederacja barska opanowała cały kraj. Dochodziło do lokalnych powstań i potyczek. Do najważniejszych i najbardziej krwawych należała obrona naddniestrzańskiego Okopu Trójcy Świętej. Bazą konfederatów stała się wieś Barwinek, gdzie stacjonowały wojska księcia Jerzego Marcina Lubomirskiego.

13 października 1770 roku zwolennicy konfederacji barskiej wydali akt detronizacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rok później zorganizowano porwanie monarchy, które pociągnęło za sobą poważne konsekwencje. Królowi udało się uciec, a dotychczasowi sojusznicy, Turcja i Chanat Krymski, potępili działanie konfederatów, a tym samym wycofali się z dalszej pomocy.

Latem 1772 roku konfederacja barska zmierzała ku upadkowi. Ostatnie bastiony, Lanckorona, Tyniec, Wawel i Jasna Góra zostały zdobyte przez wojska rosyjskie, a ziemie polskie podporządkowane Moskwie.

Konfederacja barska – skutki

Konfederacja barska przyczyniła się bezpośrednio do I rozbioru Polski. Już 5 sierpnia 1772 roku państwa ościenne, Rosja, Austria i Prusy, podpisały traktat, na mocy którego zajęły część ziem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Konsekwencje konfederacji barskiej dotknęły także samych powstańców. Doszło do represji, zesłano na Sybir ponad 14 tysięcy osób, innych wcielono do wojsk rosyjskich. Konfederaci, którzy uniknęli represji, emigrowali na zachód Europy.