Powstania śląskie

Powstania śląskie miały miejsce na Górnym Śląsku między 1919 a 1921 rokiem. Powstańcy dążyli do przyłączenia regionu do Rzeczpospolitej.

Powstania śląskie – przyczyny

11 listopada 1918 przyniósł porozumienie z podparyskiego Compiegne, które gwarantowało zawieszenie broni, a tym samym kres I wojny światowej. Wiele państw europejskich jeszcze długo potem borykało się ze zmianami ustrojowymi, wewnętrznymi konfliktami i weryfikacją granic.

Takie problemy dotknęły między innymi Niemiec, które po abdykacji cesarza stały się republiką federacyjną. Przyłączenia do Polski domagała się Wielkopolska i Śląsk zagarnięte przez Niemców w czasie rozbiorów. Bunt na Górnym Śląsku miała stłumić dywizja piechoty armii niemieckiej, która jednak, w porównaniu z siłami polskimi, była nieliczna i niezmotywowana. Wobec niemilknących sprzeciwów władze niemieckie wydały zarządzenie, według którego za zdradę stanu uznawano każdy przejaw poparcia dla przyłączenia Górnego Śląska do ziem polskich.

I powstanie śląskie

Do pierwszego powstania na Śląsku doszło w sierpniu 1919 roku. Niezadowolenie mieszkańców wywoływało zwalnianie Ślązaków z kopalni, które były głównym źródłem ich utrzymania, a w ich miejsce zatrudnianie byłych funkcjonariuszy Freikorps. Powstanie jednak zdecydowano odłożyć w czasie. Wybuchło ostatecznie po aresztowaniu Józefa Grzegorzka, przewodniczącego komitetu POW Gśl. i przejęciu przez Niemców dokumentów organizacji.

Przywódcą I powstania śląskiego był Maksymilian Iksal. Wybuchło ono 17 sierpnia 1919 roku o 2.00 w nocy. Pierwsze ataki skierowano w stronę Gołkowic i godowskiego dworca kolejowego. Walki objęły okręgi zamieszkałe przez większości polskojęzyczne, między innymi katowicki, pszczyński i rybnicki. Chociaż oddziały powstańcze początkowo odnosiły sukcesy, zaprzestano działań zbrojnych wobec lepiej uzbrojonych żołnierzy niemieckich. Powodem były także ciężkie represje na powstańcach. Amnestią objęci zostali dopiero po podpisaniu porozumienia w październiku tego samego roku.

II powstanie śląskie i plebiscyt

Od początku 1920 roku w Europie, a także na terenie Górnego Śląska, zaczęły obowiązywać postanowienia traktatu wersalskiego. Według niego Polska prawomocnie odzyskała niepodległość, przyłączono do niej Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie i część Górnego Śląska, a na Powiślu, Mazurach, Warmii i w drugiej części Górnego Śląska zarządzono plebiscyty.

Oddziały niemieckie opuściły teren Śląska, a na ich miejsce wprowadzono wojska alianckie, których zadaniem było czuwanie nad realizacją postanowień traktatu. Niemcy pozostawiły jednak swoją policję, tak zwane Sipo (Sicherhietspolizei), gwarantujące jej bezstronność. W rzeczywistości funkcjonariusze organizowali ataki na komisje plebiscytowe oraz polskie wiece.

W związku z działalnością Sipo postanowiono o wybuchu II powstania śląskiego w nocy 19/20 sierpnia 1920 roku. Walki ponownie objęły niemal wszystkie okręgi śląskie, omijając miasta, gdzie stacjonowały wojska alianckie. Policja niemiecka została rozbrojona i wygnana, a niedługo później oficjalnie rozwiązana przez Komisję Międzysojuszniczą.

20 marca 1921 roku odbył się plebiscyt, poprzedzony akcjami propagandowymi i wiecami, zarówno przez stronę polską, jak i niemiecką. Do głosowania uprawnionych było ponad 1,2 miliona osób, które ukończyły 20 roku życia, ale w plebiscycie udział wzięło milion mniej. Ostateczny wynik wynosił 59,4% dla przynależności do Niemiec i 40,3% do Polski.

III powstanie śląskie

Rezultaty głosowania nie usatysfakcjonowały ani Niemców, ani Polaków. W wyniku plebiscytu stronie polskiej miała przypaść 1/4 części plebiscytowej Górnego Śląska, bez ośrodków przemysłu ciężkiego. Zapadła decyzja o organizacji III powstania śląskiego, którego inicjatorem był Wojciech Korfanty. Powstanie wybuchło w nocy 2/3 maja 1921 roku, a pierwszymi działaniami było wysadzenie kilku mostów kolejowych w celu zablokowania transportu niemieckich sił posiłkowych.

Siły powstańcze liczyły początkowo 39 tysięcy ludzi, ale wkrótce liczba wzrosła do 45 tysięcy. Tym razem walki toczyły się także w miastach. Najbardziej zacięte miały miejsce w Kędzierzynie, na Przystani Kozielskiej na Odrze, a także na Górze św. Anny. W pierwszej fazie powstańcy odnosili sukcesy, zajmując kolejne ośrodki miejskie, jednak dobrze zorganizowane oddziały niemieckie pod koniec maja zaczęły je odbijać. Wobec braku perspektyw na zwycięstwo Wojciech Korfanty postanowił zgodzić się na zawieszenie broni. Powstanie zakończyło się remisem.

Powstania śląskie – skutki

Bilans powstań śląskich doprowadził do podziału Górnego Śląska między Rzeczpospolitą i Niemcy, przy czym stronie polskiej, po interwencji Ligi Narodów, przypadły tereny dobrze rozwinięte przemysłowo, co zostało zatwierdzone w Katowicach 16 lipca 1922 roku. Sytuacja na Śląsku nie poprawiła się jednak. W części niemieckiej prowadzono antypolskie akcje, znieważano Ślązaków i bojkotowano polskie organizacje.