Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza powstała w 1948 roku i przez ponad 40 kolejnych lat była ugrupowaniem sprawującym władzę w Polsce.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza – utworzenie

Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą utworzono drogą fuzji dwóch lewicowych ugrupowań: Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Wymagało to wyeliminowania działaczy przeciwnych połączeniu ugrupowań oraz tych, którzy, według inicjatorów fuzji, deklarowali zbyt liberalne poglądy.

Do oficjalnego zjednoczenia partii w jedną PZPR doszło w grudniu 1948 roku podczas kongresu zorganizowanego w Gmachu Głównym Politechniki Warszawskiej, ale ostatecznie proces zakończył się w kwietniu następnego roku.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza – struktura

PZPR teoretycznie działała na podstawie centralizmu demokratycznego, według którego władza miała być wybierana drogą demokracji, a decyzje podejmowane większością głosów. W rzeczywistości partia miała jednak charakter wodzowski.

Najważniejszym organem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej był Komitet Centralny. Ponadto istniało również Biuro Polityczne, Sekretariat Komitetu Centralnego oraz Sekretariat Biura Politycznego. Najmniejszą jednostką organizacji była Podstawowa Organizacja Partyjna, a władzę faktyczną sprawować miał I sekretarz KC PZPR.

Władza i członkowie PZPR podlegały bezpośredniemu nadzorowi władz Związku Radzieckiego. Wszelkie zmiany strukturalne czy personalne zatwierdzane były przez Moskwę, choć oficjalnie służyć miały temu wewnętrzne zjazdy członkowskie, organizowane co cztery lub pięć lat.

Od założenia do rozwiązania PZPR, istniało kilka frakcji wewnętrznych. Wśród nich warto wspomnieć „puławian”, do których początkowo należał Edward Gierek, „natolińczyków” skupionych wokół Franciszka Jóźwiaka, „partyzantów” na czele z Mieczysławem Moczarem czy „grupę śląską” z lat 60., której liderem został Gierek.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza – postulaty

W dziedzinie gospodarki polityka PZPR zakładała:

• kolektywizację sektora rolniczego,
• nacjonalizację przemysłu oraz orientację na rozwój przemysłu ciężkiego,
• upaństwowienie przedsiębiorstw prywatnych,
• rozbudowa biurokracji w instytucjach administracjacyjno-społecznych.

Natomiast polityka kulturalno-społeczna Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej polegała na:

• indoktrynacji społeczeństwa,
• promocji socrealizmu w sztuce i architekturze,
• zwalczaniu wpływów Kościoła Katolickiego,
• wszechobecnej cenzurze.

W pierwszych latach funkcjonowania PZPR swoją politykę zagraniczną opierała na silnej zależności od Związku Radzieckiego. W późniejszych latach doszło do częściowego zwrócenia ku Europie Zachodniej.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza - sekretarze

I sekretarze PZPR:

• Bolesław Bierut (22 grudnia 1948 r. – 2 marca 1956 r.)
• Edward Ochab (20 marca 1956 r. – 21 października 1956 r.)
• Władysław Gomułka (21 października 1956 r. – 20 grudnia 1970 r.)
• Edward Gierek (20 grudnia 1970 r. – 6 września 1980 r.)
• Stanisław Kania (6 września 1980 r. – 18 października 1981 r.)
• Wojciech Jaruzelski (18 października 1981 r. – 29 lipca 1989 r.)
• Mieczysław F. Rakowski (29 lipca 1989 r. – 29 stycznia 1990 r.)

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza - rozwiązanie

Do rozwiązania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przyczyniły się wydarzenia 1989 roku, w tym obrady Okrągłego Stołu. PZPR zakończyła działalność w nocy, z 28 na 29 stycznia 1990 roku, podczas ostatniego zjazdy partyjnego.

W miejsce PZPR powstały początkowo cztery ruchy partyjne: Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej, Polska Unia Socjaldemokratyczna, Ruch 8 Lipca oraz Związek Komunistów Polskich „Proletariat”. W późniejszych latach działacze SdRP powołali Sojusz Lewicy Demokratycznej, a członkowie PUS oraz liberalni działacze partyjni utworzyli Unię Pracy. Po delegalizacji „Proletariatu” powstała natomiast Komunistyczna Partia Polski.