"Bomba" na UPA - cichociemny Władysław Kochański, bohater Wołynia

Władysław Tadeusz Kochański przyszedł na świat 7 listopada 1918 roku w Stanisławowie. W 1937 roku zdał maturę w jednym ze stanisławowskich gimnazjów. Podczas wojny obronnej 1939 roku służył w 11 Karpackiej Dywizji Piechoty w Stryju. Po przedostaniu się na Węgry został osadzony w obozie internowania w Magyaróvár. Udaje mu się jednak zbiec z obozu i wykorzystując polską sieć przerzutową dotrzeć w styczniu 1940 roku do Francji, gdzie wstąpił w szeregi Polskich Sił Zbrojnych. Został skierowany do 4 Dywizji Piechoty, a następnie Centrum Wyszkolenia Piechoty w Coëtquidan. Nie brał udziału w kampanii francuskiej i wraz z innymi polskimi żołnierzami ewakuował się drogą morską na Wyspy Brytyjskie.

Elita partyzantów

W Wielkiej Brytanii początkowo służy w 1 Brygadzie Strzelców, a następnie 1 Brygadzie Spadochronowej, przemianowanej w późniejszym czasie na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową. Zgłasza się także na kursy dla przyszłych cichociemnych. Zostaje przeszkolony w zakresie dywersji i w sierpniu 1942 roku kończy kurs odprawowy w słynnym ośrodku szkoleniowym w Audley End pod Londynem (polecamy również artykuł: * Cichociemni - 316 elitarnych partyzantów*).

W nocy z 1 na 2 września 1942 roku pod pseudonimem "Bomba" zostaje przerzucony na terytorium okupowanej Polski w ramach lotniczej operacji o kryptonimie "Chickenpox" (ospa wietrzna). Skacze wraz z czterema innymi oficerami: por. por. Bolesławem Jabłońskim "Kalią", Franciszkiem Rybką "Kulą", Stanisławem Winterem "Stanleyem" oraz Janem Woźniakiem "Kwaśnym". Cichociemni lądują na południowym skraju Puszczy Kampinoskiej. Po dotarciu 3 września do Warszawy por. Kochański zostaje oddany na kilka tygodni pod opiekę tzw. "ciotki", czyli członkini AK, która pomaga mu zaaklimatyzować się w realiach okupowanego kraju.

Następnie zostaje skierowany na II odcinek wydzielonej organizacji dywersyjnej AK o kryptonimie "Wachlarz", która prowadzi działania dywersyjne na zapleczu frontu wschodniego. Jego zadaniem jest organizowanie ośrodka bojowego w Sarnach na Wołyniu. Dowodzi tam patrolem dywersyjnym w Didowiczach. Po rozwiązaniu "Wachlarza", wiosną 1943 roku struktury organizacji zostają przekazane okręgom AK oraz nowo powołanemu Kierownictwu Dywersji (Kedywowi). Kochański otrzymuje przydział do okręgu wołyńskiego.

Rzeź

Wołyń stanowi niezwykle trudny obszar do organizowania struktur konspiracyjnych. Składa się na to kilka czynników. Odczuwalny jest brak polskiej elity przetrzebionej w okresie okupacji sowieckiej, która mogłaby stanowić kadrę AK. Apogeum osiągają w tym czasie zbrodnie Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) na polskiej ludności. Do tego doliczyć należy obecność oddziałów partyzantki sowieckiej, która okazuje się "wilkiem w owczej skórze". Mimo wszystko dowództwo AK stara się także tutaj realizować operację "Burza" (forma powstania strefowego) wymierzoną w wojska niemieckie cofające się pod naciskiem Armii Czerwonej.

Władysław Kochański fot. Wikimedia Commons

Jednak jak się wkrótce okazuje, dużo istotniejsze jest tworzenie ośrodków samoobrony, które dają szansę uchronienia ludności przed wyniszczeniem przez UPA. Kochański, który ma za zadanie rozbudować struktury akowskie w powiecie kostopolskim, zatrzymuje się w miejscowości Wyrka (skupiającej około dwóch tysięcy cywilnych Polaków). W sąsiedztwie znajduje się drugi ośrodek samoobrony Huta Stepańska (około trzy tysiące osób).

16 lipca oddziały ukraińskie niszczą kilkanaście wiosek wokół Huty Stepańskiej i Wyrki, mordując przy tym w bestialski sposób setki polskich mieszkańców, a następnie przypuszczają zmasowany atak na obie miejscowości. "Bomba" przedostaje się ze swoimi ludźmi oraz ludnością cywilną do Huty Stepańskiej i obejmuje dowództwo nad całością samoobrony. Przytłaczająca przewaga UPA wywołuję panikę wśród części mieszkańców, którzy starają się opuścić wioskę. Ukraińcy mordują około 300 z nich. Zdolności dowódcze Kochańskiego oraz determinacja pozostałych Polaków przyczyniają się jednak do uratowania kilku tysięcy cywilów.

"Bomba" aktywnie bierze udział w walce na pierwszej linii, aż do momentu gdy odnosi poważną ranę. 18 lipca, ze względu na widoczną przewagę nieprzyjaciela oraz ciężki stan dowódcy, zapada decyzja o przebijaniu się przez pierścień okrążenia. Kolumna furmanek oraz pieszych ciągnie się na przestrzeni kilku kilometrów. Mimo ataków ze strony Ukraińców oddala się o kilkadziesiąt kilometrów od Huty. Część ludności zostaje załadowana do pociągów na linii Kowel - Sarny i wyjeżdża na roboty do Rzeszy. Reszta zostaje rozdzielona po innych ośrodkach samoobrony.

Kochański, mimo odniesionych ran, nie zaprzestaje rozbudowywania oddziału, który osiąga wkrótce stan blisko 700 ludzi. W pobliżu Huty Starej, gdzie tworzy nowy obóz, powstaje istna republika partyzancka z własnym zapleczem sanitarnym, aprowizacją, a nawet pracowniami szewskimi i krawieckimi. Oczywiście podstawą przetrwania dla partyzantów, jak i ludności cywilnej w tym ośrodku samoobrony jest dokładne zabezpieczenie terenu poprzez budowę systemu ochronno-alarmowego z rowami strzeleckimi, bunkrami oraz zwiadem.

Cichociemny współpracuje w tym czasie z oddziałami partyzantki sowieckiej, z którymi przeprowadza akcje zbrojne przeciwko Niemcom oraz UPA. Do przełomowego wydarzenia dochodzi jesienią 1943 roku. 16 listopada wokół Huty Starej zaczynają się gromadzić oddziały ukraińskie w sile ponad tysiąca osób. W tym dniu oddział "Bomby" przebywa poza ośrodkiem, biorąc udział w akcji na oddziały niemieckie.

Samoobrona mimo zdecydowanej przewagi nieprzyjaciela niemal przez cały dzień odpiera kolejne ataki. Układ sił wyrównuje się po powrocie oddziału Kochańskiego oraz dzięki wsparciu grupy partyzantów sowieckich. Sotnie UPA zostają pokonane i zmuszone do wycofania (polecamy również * wspomnienia biskupa Jana Bagińskiego, świadka akcji przeprowadzonej przez kpt. Kochańskiego*). Ich straty wynoszą ponad 100 zabitych i rannych, przy kilkunastu osobach poległych ze strony obrońców. Warto podkreślić honorową postawę Kochańskiego wobec kilkunastu rannych jeńców, których nakazuje opatrzyć i odtransportować do wioski sprzyjającej Ukraińcom.

Sowiecki podstęp

Potyczka ta stanowi jedno z największych zwycięstw polskich w walce z UPA na Wołyniu. Jednak jak się wkrótce okazuje, współpraca z Sowietami kończy się dla kpt. "Bomby" podobnie jak dla wielu innych dowódców akowskich. Miesiąc po wydarzeniach w Hucie Starej zostaje zaproszony wraz z kilkoma oficerami oraz obstawą na przyjacielskie mogłoby się wydawać spotkanie do sowieckiego oddziału Michaiła Naumowa. Po przywitaniu i wymianie kilku zdań, cichociemny oraz jego podkomendni zostają obezwładnieni i uwięzieni, przy czym kilku żołnierzy zostaje na miejscu zastrzelonych. Kochański natomiast poprzez Kijów trafia do więzienia na Łubiance w Moskwie.

Żołnierze oddziału polskiej samoobrony na Wołyniu fot. NAC

Tam po przesłuchaniach oraz wskutek odrzucenia propozycji współpracy z NKWD, sowiecki sąd skazuje go na 10 lat poprawczego obozu pracy za działalność szpiegowską oraz walkę przeciwko Związkowi Sowieckiemu. Kochański, nie mogąc pogodzić się z wyrokiem, próbuje ucieczki z miejsca odosobnienia. Po schwytaniu zostaje skazany na 25 lat katorgi na Kołymie.

Władysław Kochański wyszedł na wolność w 1955 roku na skutek odwilży po śmierci Stalina. Zmarł 12 grudnia 1980 roku w Krakowie. Przyczyną zgonu była choroba serca, której nabawił się zapewne wskutek kilkunastoletniej "gościnności" sowieckiej. Za swoje wojenne dokonania został odznaczony m.in.: Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Osobom zainteresowanym rozwinięciem tematu polecam książkę Władysława oraz Ewy Siemaszko pt. "Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia".

Wojciech Königsberg dla Wirtualnej Polski