Stanisław August Poniatowski

Stanisław August Poniatowski – król Polski wybrany drogą wolnej elekcji. Wolnomyśliciel, mecenas sztuki, kochanek carycy Katarzyny II.

Kim był Stanisław August Poniatowski?

Stanisław Antoni Poniatowski (imię August przyjął po koronacji) był polskim arystokratą, ostatnim królem Polski przed rozbiorami, monarchą oświeconym. Panował dokładnie 31 lat, od 25 listopada 1764 do 25 listopada 1795 roku, kiedy to zmuszony został do abdykacji.

Stanisław August Poniatowski – biografia

Stanisław Antoni Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie. Jego rodzicami byli Stanisław Poniatowski i Konstancja Czartoryska. Stanisław miał sześciu braci i dwie siostry, sam będąc szóstym dzieckiem arystokratów. Od najmłodszych lat pobierał nauki, najpierw od matki, potem od ważnych osobistości, między innymi posła rosyjskiego Hermana Karla von Keyserlinga, który wykładał mu matematykę i logikę.

Stanisław August Poniatowski podróżował po kraju i Europie. Z wojskami rosyjskimi udał się do Akwizgranu w celu wsparcia kandydatury Marii Teresy na tron austriacki. Przebywał także w Berlinie, Paryżu i Petersburgu, gdzie piastował urząd ambasadora Anglii. Wtedy poznał i nawiązał romans z carycą rosyjską, Katarzyną II.

Stanisław August Poniatowski – panowanie

W 1764 roku, za protekcją Moskwy, Stanisław August Poniatowski został wybrany królem Polski. Koronę przyjął 25 listopada tego samego roku z rąk prymasa, Władysława Łubieńskiego. Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego przypadło na okres sporów szlacheckich wewnątrz kraju, osłabienia pozycji Polski w Europie przy jednoczesnym umacnianiu się państw ościennych, a także pewnym zacofaniu kulturowym.

Stanisław August Poniatowski traktowany jest przez wielu jako marionetka w rękach carycy Katarzyny. Bez wątpienia był jej podporządkowany, przede wszystkim pod względem finansowym. Wobec braku środków w budżecie państwa, Poniatowski ubiegał się w Moskwie o pożyczki. Również wpływ carycy na wybór Stanisława Augusta na króla nie pozostawał bez znaczenia.

Stanisław August Poniatowski zmarł trzy lata po abdykacji, 12 lutego 1798 roku w Petersburgu. Jego grobowiec znajduje się w warszawskiej katedrze św. Jana.

Stanisław August Poniatowski – reformy

W czasie rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego rozkwitła przede wszystkim nauka i kultura. Powstały między innymi:

• Komisja Edukacji Narodowej (1773) – w odpowiedzi na zniesienie przez Stolicę Apostolską zakonu jezuitów, który odpowiedzialny był za edukację w Polsce, ustanowiono KEN jako organizację odpowiedzialną za oświatę, pierwowzór Ministerstwa Edukacji,
• Łazienki Królewskie (Pałac Łazienkowski) – miejsce spotkań artystów i myślicieli epoki oświecenia, gromadzili się oni podczas tak zwanych „obiadów czwartkowych”,
• order Virtuti Militari, najwyższy stopień odznaczenia wojskowego w Polsce.

Poza tym w 1765 roku Stanisław August Poniatowski założył Szkołę Rycerską, która miała kształcić armię Rzeczpospolitej. Jej najważniejszymi absolwentami byli Tadeusz Kościuszko i siostrzeniec króla, Józef Antoni Poniatowski.

Jedną z najważniejszych reform Stanisława Augusta Poniatowskiego było wprowadzenie w latach 1766-1767 jednolitych monet ze srebra i mosiądzu, a także reaktywacja mennicy polskiej.

Uchwalona podczas panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego przez Sejm Czteroletni Konstytucja 3 maja, była pierwszą ustawą zasadniczą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych). Znosiła między innymi liberum veto, a tym samym ograniczała władzę szlachecką na rzecz króla.

Stanisław August Poniatowski – ocena rządów

Stanisław August Poniatowski to postać kontrowersyjna w historii Polski. Oskarżany jest o uległość wobec państw ościennych i brak odwagi, aby decydować o losach państwa na własną rękę. Faktem jest, że przyłączył się do konfederacji targowickiej i podpisał ratyfikację aktu rozbiorowego.

Z drugiej strony mówi się o ciężkiej sytuacji wewnątrz kraju, niezgodzie wśród szlachty, braku środków publicznych, a także niemalże nieistniejącej armii. W takich warunkach król Stanisław August Poniatowski próbował stworzyć profesjonalne wojsko czy zarazić ideę oświecenia w zacofanej arystokracji.

Stanisław August Poniatowski – ciekawostki

• W czasie koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego Polska posiadała 733 tysiące kilometrów kwadratowych powierzchni, a w czasie jego abdykacji tylko 70 hektarów.
• Stanisław August Poniatowski był ojcem pierwszego dziecka carycy Katarzyny II. Córka pary zmarła jednak w wieku dziecięcym.
• Król był wolnomularzem.