Układ Warszawski

Układ Warszawski powstał w 1955 roku i obejmował większość państw bloku wschodniego. Zakładał udzielenie wzajemnej pomocy w sytuacji zagrożenia ze strony państw kapitalistycznych. Do rozwiązania Układu Warszawskiego doszło w 1991 roku.

Układ Warszawski – definicja

Układ Warszawski to potoczna nazwa sojuszu o pełnej nazwie „Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej” zawartego w Warszawie 14 maja 1955 roku. Stronami układu były państwa bloku wschodniego, a porozumienie miało charakter polityczno-wojskowy.

Układ Warszawski – cele

Głównymi założeniami Układu Warszawskiego była wspólna obrona militarna w razie ataku na jedno z państw członkowskich. Jednak utworzenie sojuszu było odpowiedzią na założone w 1949 roku i rosnące w siłę NATO.

Postanowienia Układu Warszawskiego nie dotyczyły funkcjonowania baz radzieckich w państwach satelitarnych ani dwustronnych porozumień między ZSRR a każdym z państw bloku wschodniego. Związek Radziecki interweniował jednak w wewnętrzne sprawy tych krajów.

20 sierpnia 1968 roku odbyła się operacja „Dunaj”, podczas której zjednoczone wojsko Układu Warszawskiego dokonało inwazji na Czechosłowację. Była to odpowiedź na „praską wiosnę”, czyli początki liberalizacji politycznej w tym kraju. Akcja zakończyła się sukcesem, ale zachwiała dotychczasowy porządek w Układzie Warszawskim. Wystąpiła bowiem z niego Albania. Inne państwa komunistyczne, czyli Chiny, Jugosławia i Rumunia opowiedziały się po stronie Czechów i Słowaków.

Wydarzenia z 1968 roku dały początek nowemu kierunkowi polityki Układu Warszawskiego. Państwa sojuszu przyjęły tzw doktrynę Breżniewa, która zakładała ograniczenie niezależności krajów członkowskich na rzecz wspólnego interesu Układu. Zatem ingerencja w sprawy wewnętrzne tych państw miała być obroną obowiązującej ideologii, a nie aktem agresji. W ten sposób znaleziono usprawiedliwienie dla interwencji zbrojnej wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.

Układ Warszawski a NATO

Układ Warszawski powstał jako odpowiedź na Układy Paryskie zawarte w maju 1954 roku. Na mocy ustaleń z Paryża powołano armię Republiki Federalnej Niemiec i zaliczono kraj do państw członkowskich NATO.

Oba sojusze intencjonalnie miały mieć charakter defensywny. Każda ze stron posiadał pewne zasoby wojsk i broni. NATO posiadało ponad 3000 bomb jądrowych, a Układ Warszawski 200, które rozmieszczone były na terenie Polski, Węgier, Czechosłowacji, NRD i Rumunii. Na początku lat 90. Układ dysponował natomiast prawie 3,6 miliona ludzi, a pakt północnoatlantycki ponad 5 milionami.

Układ Warszawski – struktury

Układ Warszawski posiadał:

• Doradczy Komitet Polityczny, w którym zasiadali premierzy, ministrowie obrony oraz spraw zagranicznych państw członkowskich, a także liderzy partii komunistycznych. Zadaniem organu było tworzenie wspólnego kierunku politycznego i strategii obronnych wobec ewentualnych konfliktów zbrojnych.
• Komitet Ministrów Obrony, czyli najważniejszy organ wojskowy. Tworzący go ministrowie obrony narodowej mieli decydować o ćwiczeniach, manewrach oraz ujednoliceniu przepisów wojskowych.
• Komitet Techniczny zajmował się wprowadzaniem unowocześnień oraz wyposażenia i standaryzacji wojsk.
• Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych – organ dowodzenia siłami zbrojnymi Układu Warszawskiego.
• Zjednoczone Siły Zbrojne złożone z oddziałów wojsk poszczególnych państw członkowskich sojuszu.

Układ Warszawski – państwa członkowskie

• Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
• Polska Rzeczpospolita Ludowa
• Rumuńska Republika Ludowa
• Węgierska Republika Ludowa
• Czechosłowacka Republika Socjalistyczna
• Ludowa Republika Bułgarii
• Ludowa Republika Albanii, która współpracę zawiesiła w 1962 roku a Układ opuściła 6 lat później
• Niemiecka Republika Demokratyczna (dołączyła w 1956 roku, wystąpiła w 1990 roku)

Układ Warszawski – rozwiązanie

W świetle zmian ustrojowych i gospodarczych zaistniałych po 1989 roku w państwach byłego bloku wschodniego Układ Warszawski stracił rację bytu. Jeszcze w tym samym roku porzucono doktrynę Breżniewa, a rok później postanowiono o wyprowadzeniu wojsk radzieckich z państw członkowskich Układu.

Na konferencji w Pradze 1 lipca 1991 roku przywódcy Polski, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, Węgier i ZSRR podpisali porozumienie o rozwiązaniu Układu Warszawskiego. Sygnatariuszami byli między innymi Wojciech Jaruzelski, prezydent Polski oraz Giennadij Janajew, wiceprezydent Związku Radzieckiego.