Rzeczpospolita Obojga Narodów

Rzeczpospolita Obojga Narodów była jednym z najpotężniejszych państw Europy, powstałym na mocy unii polsko-litewskiej w Lublinie, które przetrwało aż do rozbioru w 1795 roku. Oficjalnie nosiło nazwę Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, nazywano je także Rzeczpospolitą Polską.

Rzeczpospolita Obojga Narodów – obszar

Wspólne państwo Polaków i Litwinów obejmowało przede wszystkim Koronę Królestwa Polskiego oraz Wielkie Księstwo Litewskie, to znaczy tereny dzisiejszych państw Europy: Polski (bez części zachodniej wzdłuż Odry), Litwy, Ukrainy, Białorusi, Estonii, Łotwy, także Słowacji, Mołdawii i niewielkiej części Rosji. Rzeczpospolita Obojga Narodów zmieniała na przestrzeni stuleci swój zasięg terytorialny, jej granice przesuwały się głównie na wschodzie, ale po rozejmie w Dywilinie obejmowała największy w historii obszar aż 990 tys. km2.

Rzeczpospolita Obojga Narodów – geneza

Zawarta w 1385 roku unia w Krewie stanowiła pierwszy krok w utworzeniu Rzeczpospolity Obojga Narodów. Unia ta nie była bardzo wiążąca, na przestrzeni dwóch wieków wielokrotnie ją osłabiano, a nawet zrywano. Litwa oraz Polska stanowiły dwa różne organizmy, posiadające inne systemy polityczne i dążenia, ale mające wspólnego monarchę.

Możni obu państw widzieli korzyści w zacieśnieniu więzów łączących Polskę i Litwę, ale dopiero gdy pojawiło się widmo wygaśnięcia dynastii Jagiellonów, czyli bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta, oraz świadomość konsekwencji, jakie mogłyby się z tym wiązać, przystąpiono do działań, mających na celu zawarcie unii realnej, która połączyłaby oba państwa w jeden organizm.

Z inicjatywą nawiązania unii realnej wyszedł król Zygmunt August na sejmie w Lublinie. Król wiedział, że państwo zostanie bez prawowitego władcy, a to mogło źle wpłynąć na jedność z Litwą. Dodatkowo oba te państwa łączyła wspólna polityka międzynarodowa oraz, co być może istotniejsze, wspólny wróg.

Początkowo Litwini nie byli przekonani do tego rozwiązania, gdyż dążyli do powstania konfederacji, czyli luźnego związku z Polską ze wspólną polityką zewnętrzną. Jednakże kiedy widzieli, że szlachta polska uzyskuje coraz więcej przywilejów stanowych, postanowili jednak przychylić się do propozycji Zygmunta Augusta.

1 lipca 1569 roku zawarto unię lubelską między Litwą a Polską, która łączyła oba te państwa w Rzeczpospolitę Obojga Narodów. Uważa się, że unia ta była jednym z największych osiągnięć politycznych ostatniego władcy z Jagiellonów.

Rzeczpospolita Obojga Narodów – ustrój

Na mocy unii lubelskiej Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się monarchią elekcyjną o porządku parlamentarnym ze stolicą w Krakowie, a według niektórych myślicieli politycznych była to monarchia mieszana, w której, wraz z monarchą, dominowała demokracja i arystokracja, co określało się złotą wolnością szlachecką.

Władza w Rzeczpospolitej Obojga Narodów należała w główniej mierze do szlachty, która uczestniczyła w sejmach i sejmikach i tym samym mogła wpływać na kształt polityki w kraju. Głównym organem władzy był sejm walny, składający się z senatu, króla i Izby Poselskiej. Na szczeblach terytorialnych istniały sejmiki ziemskie.

Król nie miał zbyt szerokiej i silnej władzy w Rzeczpospolitej, każdy wybrany monarcha podpisywał artykuły henrykowskie oraz pacta conventa, które określały jego osobiste zobowiązania i zakres działań.

Rzeczpospolita Obojga Narodów – społeczeństwo

Społeczeństwo w Rzeczpospolitej Obojga Narodów było zhierarchizowane, tzn. na czele stała szlachta, która podporządkowała sobie biedniejsze warstwy społeczne. Do obywateli państwa należeli oczywiście Litwini i Polacy, ale także Rusini. Litwini z wyższych warstw społecznych bardzo szybko się asymilowali, upowszechnił się język polski oraz religia katolicka.