70. rocznica operacji Market Garden
17 września 1944 r. rozpoczęła się największa operacja powietrzno-desantowa II wojny światowej. Nadano jej kryptonim Market Garden. Brali w niej udział polscy żołnierze, między innymi 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa generała Stanisława Sosabowskiego. Celem Market Garden było umożliwienie aliantom przełamania niemieckiej obrony w Holandii, atak z północnego zachodu i tym samym szybsze zakończenie wojny.
Operacja zaplanowana na dwa dni zakończyła się porażką 26 września. "Market" był kryptonimem akcji lądowania amerykańskich, brytyjskich i polskich spadochroniarzy w rejonie poszczególnych mostów. Kryptonim "Garden" oznaczał równoczesną ofensywę wojsk lądowych.
W Market Garden po stronie aliantów wzięło udział ponad 84 tysiące ludzi. 17 tysięcy żołnierzy alianckich zginęło lub zostało ciężko rannych. Straty niemieckie szacuje się na liczbę od 26 do prawie 30 tysięcy żołnierzy, wraz z zaginionymi. Holendrzy działający głównie w ruchu oporu stracili około 500 ludzi, jednak do tej liczby należy dodać tych, którzy zginęli z głodu lub w wyniku prześladowań niemieckich zimą 1944-45.
Przez wiele lat Anglicy obciążali Polaków winą za porażkę operacji, dopiero w 2006 roku polscy żołnierze zostali zrehabilitowani. Opublikowano nieznane wcześniej dokumenty historyczne, według których przyczyną tak dużej liczby poległych żołnierzy były błędy taktyczno-organizacyjne brytyjskiego dowództwa. Zdaniem historyków, dzięki odwadze i bohaterstwu polskich żołnierzy, możliwy stał się odwrót tysięcy Anglików.
Generał Sosabowski, który został dyscyplinarnie zwolniony z wojska i do końca życia pracował jako robotnik, pośmiertnie otrzymał holenderski medal Brązowego Lwa. Królowa Beatrix odznaczyła w 2006 roku 1. Polską Samodzielną Brygadę Spadochronową najwyższym odznaczeniem wojskowym Holandii, Orderem Wojskowym Wilhelma.
Klęska aliantów w Market Garden była jednocześnie ostatnim taktycznym zwycięstwem III Rzeszy, które przedłużyło o rok wojnę w Europie. Operacja została zaplanowana przez marszałka Bernarda Montgomery'ego, który, mimo wielkiego ryzyka, przekonał do niej generała Dwighta Eisenhowera.
Gen. Stanisław Sosabowski (z lewej) i gen. Frederick Browning fot. Wikimedia Commons
Na niepowodzenie Market Garden miały wpływ między innymi zlekceważenie potencjału niemieckiej obrony, wzmocnionej w ostatniej chwili pancernymi jednostkami Waffen-SS, problemy z łącznością, zawiodło również zaopatrzenie wojskowych samochodów w paliwo. Straty wśród wszystkich desantowanych jednostek były olbrzymie. Spośród 35 tys. spadochroniarzy, zginęło 12 tys.
Polacy zostali zrzuceni na spadochronach nad Driel i w rejonie Grave. W akcji w rejonie Driel poległo 1,4 tys. Brytyjczyków i 100 Polaków. 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa, która liczyła 1674 spadochroniarzy straciła 434 z nich.
O operacji Market -Garden opowiada słynny film w reżyserii Richarda Attenborough zatytułowany "O jeden most za daleko". Dramat został nakręcony w 1977 roku na podstawie powieści Corneliusa Ryana. Rolę generała Stanisława Sosabowskiego zagrał Gene Hackman.