Wojna Polsko-Bolszewicka

Wojna polsko-bolszewicka toczyła się w latach 1919-1921. W nomenklaturze historycznej nazywana jest także wojną polsko-sowiecką, polsko-radziecką, jak również polsko-rosyjską.

Wojna polsko-bolszewicka – przyczyny

Przyczyny wojny polsko-bolszewickiej rozdzielić można na zewnętrzne i wewnętrzne. Te pierwsze wiązały się z wygasającymi działaniami podczas I wojny światowej. W 1917 roku bolszewicka Rosja wycofała się z sojuszu rosyjsko-niemiecko-austriackiego, aby uporządkować sprawy wewnątrz kraju. Rosjanie mieli ambicje rozszerzenia rewolucji bolszewickiej na całe terytorium rosyjskie, a także poza jego granice. Rząd bolszewicki nie był jednak uznawany przez rządy międzynarodowe.

Po porażce w I wojnie światowej nastąpił zwrot wojsk niemieckich z frontu wschodniego sięgającego od Zatoki Botnickiej na północy po Morze Azowskie na południu. W wyniku tajnego porozumienia między władzami bolszewickimi a niemieckimi doszło do płynnej wymiany wojsk na froncie. Za wycofującymi się Niemcami kroczyła Armia Czerwona. Jeszcze w 1918 roku Rosjanie zajęli Mińsk i Wilno, po czym utworzyli Litewsko-Białoruska Republika Rad (Litbieł).

Szczególną uwagę bolszewicy przywiązywali do terenów północnych formującej się na nowo Polski, ponieważ zależało im na dostępie do granic Prus i kontroli tamtejszego procesu kształtowania się republiki.

W Polsce wciąż formowała się administracja oraz armia narodowa. W grudniu 1918 roku drogą zjednoczenia Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy oraz Polskiej Partii Socjalistycznej Lewica powstała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski. Doktryna nowo powstałego ugrupowania nawiązywała ściśle do ideologii leninowskiej. Program partii zawierał postulaty utworzenia konkurencyjnego dla oficjalnego rządu ośrodka władzy, a także stworzenia Republiki Rad należącej do RFSRR (Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej). Narzędziem miało być podsycanie chaosu i nieporządku w państwie.

Wojna polsko-bolszewicka – przebieg

Do wypowiedzenia wojny polsko-bolszewickiej nigdy formalnie nie doszło, jednak działania zbroje rozpoczęły się niedługo po zajęciu przez Armię Czerwoną Mińska i Wilna w lutym 1919 roku.

Stronami w wojnie polsko-bolszewickiej było Wojsko Polskie wspierane przez Białoruską Armię Narodową, Armię Czynną Ukraińskiej Republiki Ludowej i III Armię Rosyjską w Polsce, a po drugiej tronie barykady Armia Czerwona z Litewsko-Białoruską Armią Radziecką i I Brygadą Czerwonej Ukraińskiej Armii Halickiej.

Podczas wojny stoczonych zostało niemal 20 bitew oraz kilkanaście innych akcji ofensywnych. Najważniejszymi wydarzeniami wojny polsko-bolszewickiej były:

• wyprawa kijowska,
• bitwa warszawska,
• bitwa pod Komarowem,
• bitwa nad Niemnem.

Wojna rozegrała się w dwóch fazach. Pierwsza, kampania 1919, objęła między innymi opanowanie Lidy, Nowogródka, Baranowicz oraz Wilna. Jeszcze w połowie lipca tego samego roku doszło do negocjacji między stroną polską reprezentowaną przez generała Aleksandra Karnickiego a generałem Antonem Danikinem, dowódcą białej armii rosyjskiej walczącej przeciw bolszewikom. Nie udało się znaleźć w nim jednak sojusznika. Zaproponowane przez Polaków warunki utworzenia suwerennego państwa polskiego oraz wyznaczenia jego granic dalej na wschód niż linia Bugu, zostały przez Rosjan odrzucone. Fiaskiem zakończyły się również pertraktacje z bolszewikami. Wobec klęski dyplomatycznej Piłsudski odsunął się od spraw wojny domowej w Rosji, mając za najwyższy cel suwerenność Rzeczpospolitej.

Rosyjski konflikt wewnętrzny wygrała Armia Czerwona, a wojna polsko-bolszewicka weszła w drugą fazę. W 1920 roku rozpoczęła się druga kampania, której punktem centralnym była wyprawa kijowska.

Wojna polsko-bolszewicka – cud nad Wisłą

Najważniejszą bitwą wojny polsko-bolszewickiej była bitwa warszawska, która pozostała w tradycji i kulturze zapamiętana jako "cud nad Wisłą". Plan opracowany przez generała Tadeusza Rozwadowskiego lub, według innych źródeł, przez samego Naczelnika Józefa Piłsudskiego. Obejmował trzy etapy:

• walki na przedmieściach Warszawy,
• walki nad Wkrą,
• kontruderzenie znad południowego Wieprza.

Określenie „cud nad Wisłą” w kontekście bitwy warszawskiej pojawiło się z racji przewagi sił rosyjskich, przy jednoczesnym zwycięstwie sił polskich.

Wojna polsko-bolszewicka – skutki

Wojna polsko-bolszewicka zakończyła się traktatem ryskim (18 marca 1921), na podstawie którego ustalono granicę wschodnią Rzeczpospolitej. Zbiegała się ona niemalże z granicą po II rozbiorze Polski. Państwo polskie obejmowało zatem zachodnią Białoruś i Ukrainę, na północy granicę stanowiła Dźwina, natomiast na południu rzeka Zbrucz i Dniestr.

Rosja zadeklarowała również wypłacenie Polsce odszkodowania i zwrócenie dóbr kulturowych zagarniętych podczas wojny polsko-bolszewickiej. Do realizacji postanowień jednak nie doszło, podobnie jak z powrotu polskich jeńców z terytorium Rosji.

Mimo zakończenia działań wojennych, do złagodzenia stosunków polsko-radzieckich nie doszło, co miało reperkusje w następnych kilkudziesięciu latach.