Rzeczpospolita

Polacy zajmując Moskwę, stanęli przed dziejową szansą stworzenia światowego mocarstwa - Rzeczypospolitej Trojga Narodów. Historycy spierają się od lat, czy było to możliwe. Część uważa, że Stanisław Żółkiewski był niepoprawnym romantykiem. A jego plan oparty na mrzonkach. Według tych badaczy, gdyby Władysław przybył do Moskwy, szybko podzieliłby los Dymitra. Poderżnięto by mu gardło, a resztę Polaków przepędzono. Inni historycy przekonują jednak, że koncepcja ta miała wszelkie szanse powodzenia. Wskazują przede wszystkim na szerokie poparcie bojarów, którzy mieli dosyć rosyjskiej satrapii i marzyli o uzyskaniu statusu, jakim cieszyła się polska i litewska szlachta.

Układ w Niemieży z 3 listopada 1656 roku uważam za jeden z niewielu majstersztyków w historii naszej dyplomacji. W większości traktatów to nas wyprowadzano w pole. Carowi Aleksemu I wydawało się, że zbierze pełną pulę. Kontrolował wschodnią część Rzeczypospolitej, a w perspektywie miał na oku polską koronę. Nie zwrócił jednak uwagi na pewien szczegół w naszym prawie - że królem może być tylko katolik. Obietnica korony dla Aleksego to były zatem gruszki na wierzbie - mówi prof. Mirosław Nagielski z Uniwersytetu Warszawskiego o koronie Rzeczpospolitej, którą zaproponowano carowi Rosji.

Rosja i Prusy podpisały w Petersburgu konwencję o drugim rozbiorze Polski. Polska stała się państwem całkowicie ubezwłasnowolnionym, okrojonym do 215 tysięcy kilometrów kwadratowych powierzchni i zamieszkałym przez około cztery miliony mieszkańców.