Konstytucja Marcowa

Konstytucja marcowa to pierwsza polska konstytucja po odzyskaniu niepodległości, weszła w życie w 1921 roku i wprowadziła w kraju ustrój republiki demokratycznej oraz system parlamentarno-gabinetowy.

Konstytucja marcowa – informacje ogólne

Oficjalna nazwa konstytucji marcowej to Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja marcowa nabrała mocy prawnej 1 czerwca 1921 i funkcjonowała do 24 kwietnia 1935, gdy została zastąpiona tzw. konstytucją kwietniową. Konstytucja marcowa zapewniała równość wszystkich obywateli wobec prawa, wolność, nietykalność własności prywatnej, brak cenzury i tajność korespondencji. W kwestiach administracyjnych zarządzała podział państwa na województwa, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie.

Przed wejściem w życie konstytucji marcowej funkcjonowała uchwalona w 1919 roku Mała Konstytucja, która naczelną władzę w państwie powierzała Sejmowi Ustawodawczemu, a wykonawcą jego postanowień był Naczelnik Państwa i Rada Ministrów.

Konstytucja marcowa – władza ustawodawcza

Konstytucja marcowa powoływała do istnienia dwie izby parlamentarne, Sejm i Senat, które wspólnie tworzyły Zgromadzenie Narodowe powoływane tylko w określonych okolicznościach: w celu wyboru prezydenta bezwzględną większością głosów i rewizji konstytucji co 25 lat. Wybory do Sejmu i Senatu odbywały się na zasadzie wyborów powszechnych, bezpośrednich, równych, tajnych oraz proporcjonalnych (wybory pięcioprzymiotnikowe). Kadencja Sejmu została wyznaczona na 5 lat, od niej zależna była kadencja Senatu.

Konstytucja marcowa – władza wykonawcza

Zgodnie z zarządzeniem konstytucji marcowej władza wykonawcza spoczywała w rękach prezydenta (7-letnia kadencja), premiera i Rady Ministrów. Funkcję prezydenta w czasie obowiązywania konstytucji marcowej pełnili Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski oraz Ignacy Mościcki. Na stanowisku znalazł się też dwukrotnie, jako pełniący obowiązki, Maciej Rataj.

Konstytucja marcowa – władza sądownicza

Konstytucja RP z 1921 roku powierzała władzę sądowniczą niezawisłym sądom, które podzielone były na sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Funkcjonował wtedy urząd sędziego pokoju, a także Trybunał Kompetencyjny i Trybunał Stanu (przed którym mogli zostać postawieni ministrowie i prezydent). Sprawy karne i cywilne były rozpatrywane podczas jawnych rozpraw, a sędziów, nie licząc sędziów pokoju, powoływał prezydent.

Konstytucja marcowa a konstytucja kwietniowa

24 kwietnia 1935 roku weszła w życie podpisana przez Ignacego Mościckiego konstytucja kwietniowa, która nadawała ustrojowi Rzeczpospolitej charakter prezydentury autorytarnej – o ile wcześniej prezydent odpowiadał przed Sejmem i Senatem, a jego decyzje musiały być zatwierdzone przez rząd, to konstytucja kwietniowa głosiła, że odpowiada on „przed Bogiem i historią”, nie musiał on konsultować swoich decyzji.

Co więcej, konstytucja kwietniowa umożliwiała prezydentowi rozwiązanie sejmu i senatu, powoływanie rządu, wydawanie dekretów dorównujących rangą ustawom, a także dawała mu prawo veta zawieszającego. Konstytucja kwietniowa obowiązywała do 1944 roku.