Gabriel Narutowicz

Gabriel Narutowicz był polskim inżynierem, elektrykiem, ministrem robót publicznych oraz ministrem spraw zagranicznych. W 1922 roku został pierwszym prezydentem Rzeczpospolitej; był reprezentantem wolnomularstwa.

Gabriel Narutowicz – rodzina

Gabriel Narutowicz pochodził ze szlachty zamieszkującej na Żmudzi, jego ojciec Jan zmarł, gdy Narutowicz miał rok. Później jego oraz jego przyrodniego brata Stanisława wychowywała matka Wiktoria, trzecia żona Jana. W 1901 roku Gabriel Narutowicz wziął ślub z Ewą Krzyżanowską, z którą miał córkę Annę i syna Stanisława.

Gabriel Narutowicz – wykształcenie i praca

Gabriel Narutowicz urodził się 29 marca 1865 roku w Telszach na Żmudzi, do szkoły chodził w Lipawie, później studiował na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym, których nie ukończył z powodu choroby. Później w latach 1887–1891 studiował w Zurychu na tamtejszej politechnice.

Po uzyskaniu tytułu inżyniera Gabriel Narutowicz pracował w biurze budowy kolei, w 1895 roku przyjął obywatelstwo szwajcarskie, później pracował w biurze technicznym. Pracował jako elektryk i w tej branży wyrobił sobie renomę w Szwajcarii – był rozpoznawalny ze względu na swoją pracę przy budowie europejskich hydroelektrowni (m.in. we Francji, Włoszech, Hiszpanii).

Gabriel Narutowicz działał też naukowo, był profesorem na Politechnice Federalnej w Zurychu od 1907 roku, został tam również dziekanem katedry budownictwa wodnego, którą to funkcje pełnił od 1913 do 1919 roku. Kariera Narutowicza w Szwajcarii związała go z tamtejszą komisją gospodarki wodnej, a także międzynarodową komisją regulacji Renu, której był przewodniczącym od 1915 roku.

Podczas I wojny światowej Gabriel Narutowicz należał do stowarzyszenia La Pologne et la Guerre, a także Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny, organizacji założonej przez Henryka Sienkiewicza, która działała w latach 1915–1919. Jesienią 1919 roku został zaproszony do Polski przez ówczesny rząd i zaangażował się w politykę krajowa.

Gabriel Narutowicz – działalność polityczna

Gabriel Narutowicz od 1919 roku współpracował z Ministerstwem Robót Publicznych m.in. w kwestii regulacji rzek oraz budowy elektrowni w Łodzi i Międzybrodziu Bialskim, gdzie wzniesiono zaporę według jego projektu, a 23 czerwca 1920 roku został ministrem robót publicznych i pełnił tę funkcję podczas rządów premierów: Władysława Grabskiego, Wincentego Witosa i Antoniego Ponikowskiego. W czasie pełnienia przez Narutowicza tego urzędu powstała ustawa elektryfikacyjna, a także szereg przepisów regulujących kwestie budowy oraz eksploatacji dróg wodnych, a także związane z drogami publicznymi.

26 czerwca 1922 roku Gabriel Narutowicz zakończył pełnienie urzędu ministra robót publicznych, a już dwa dni później został ministrem spraw zagranicznych i reprezentował Polskę podczas konferencji w Tallinie i Rewalu – działał na rzecz trwalszej współpracy z krajami nadbałtyckimi oraz budowania dialogu z ZSRR.

Gabriel Narutowicz pierwszym prezydentem Rzeczypospolitej

W 1922 roku miały odbyć się wybory prezydenckie, w których po raz pierwszy na czele państwa miał stanąć prezydent, nie zaś Naczelnik Państwa, którą to funkcję na zasadach Małej Konstytucji z 1919 roku pełnił Józef Piłsudski. Gabriel Narutowicz wystartował w wyborach jako kandydat bezpartyjny zgłoszony przez PSL "Wyzwolenie" i konkurował z Ignacym Daszyńskim, Jan Baudouin de Courtenay, Stanisławem Wojciechowskim i Maurycym Zamoyskim. W V turze wyborów Narutowicz zmierzył się z Zamoyskim i wygrał dzięki poparciu lewicy, mniejszości narodowych, a także wspierającego wcześniej Stanisława Wojciechowskiego ludowego ugrupowania PSL "Piast".

Wybór Gabriela Narutowicza na prezydenta spotkał się z głębokim oburzeniem środowisk prawicowych – krytykowano jego powiązania z Piłsudskim (który wcześniej odradzał mu kandydowanie w wyborach) i wolnomularstwem, zarzucono mu ateizm, a także patrzono nieprzychylnie na poparcie Narutowicza przez mniejszości narodowe. Gdy 11 grudnia 1922 roku odbywało się zaprzysiężenie pierwszego prezydenta Polski, na ulicach odbyły się demonstracje przeciw objęciu przez niego urzędu. Gabriel Narutowicz nie był zachwycony atakami prawicy i jako kandydat bezpartyjny, którego kandydaturę jedynie wysunęło lewicowe PSL "Wyzwolenie", ogłosił, że nie ma względem swoich wyborców szczególnych zobowiązań, jest za to zobligowany zachować bezstronność jako prezydent całego narodu.

Gabriel Narutowicz – prezydentura

Zaprzysiężenie Gabriela Narutowicza odbyło się 11 grudnia, jednak de facto urząd objął 14 grudnia 1922 roku, gdy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski przekazał mu władzę w Belwederze. Rządy Narutowicza trwały jedynie do 16 grudnia, gdy został zastrzelony. Przez kilka dni pełnienia urzędu Gabriel Narutowicz usiłował powołać rząd, proponując stanowisko ministra spraw zagranicznych Maurycemu Zamoyskiemu. Planował zrównoważyć uprawnienia władzy ustawodawczej i wykonawczej, a także zająć się wzmacnianiem pozycji Polski na arenie międzynarodowej.

Gabriel Narutowicz – zamach

16 grudnia 1922 roku Eligiusz Niewiadomski dokonał zamachu na prezydenta Gabriela Narutowicza w siedzibie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Zamachowiec oddał trzy strzały, a Narutowicz zginął na miejscu. Eligiusz Niewiadomski popierał nacjonalistyczną endecję, po dokonaniu ataku oddał się dobrowolnie w ręce władz, sąd skazał go na karę śmierci, a wyrok wykonano 31 stycznia 1923 roku.

Po śmierci Gabriela Narutowicza tymczasowo obowiązki prezydenta pełnił Maciej Rataj, a 20 grudnia 1922 roku drugim prezydentem Rzeczpospolitej został Stanisław Wojciechowski.