Akcja pod Arsenałem

Akcja pod Arsenałem to akcja odbicia jednego z żołnierzy Szarych Szeregów, przeprowadzona 26 marca 1943 roku.

Akcja pod Arsenałem – przyczyny

Geneza organizacji akcji pod Arsenałem sięga aresztowania Henryka Ostrowskiego (ps. Heniek), dowódcy hufca „Praga” Grup Szturmowych Warszawy, a także jego małżonki, Walentyny. Do zatrzymania doszło w godzinach nocnych z 18 na 19 marca 1943 roku. W domu Ostrowskiego znaleziono broń, amunicję, materiały wybuchowe, a także dokumenty zawierające adres Jana Bytnara (ps. Rudy), dowodzącego hufcowi „Południe”.

Do zatrzymania „Rudego” i jego ojca doszło nad ranem 23 marca. Przewieziono ich do więzienia na Pawiaku, gdzie doszło do brutalnego przesłuchania Bytnera. W międzyczasie rewidowano jego mieszkanie, gdzie znaleziono konspiracyjne ulotki i gazety, lonty prochowe, a także zniszczone niemieckie flagi. Do czasu odbicia „Rudego” przesłuchano trzykrotnie. Już drugiego dnia po aresztowaniu trafił do szpitala więziennego z poważnymi obrażeniami ciała.

Akcja pod Arsenałem – „Meksyk I”

Pierwszą próbę odbicia „Rudego” powzięto już w następnych godzinach. O aresztowaniu poinformowała Tadeusza Zawadzkiego (ps. Zośka), przyjaciela i przełożonego Bytnera, jego siostra, Danuta. Oddział zrewidował kontakty „Rudego”, poinformował zagrożonych, a także przeniósł wszelkie dokumenty i materiały konspiracyjne w bezpieczne miejse.

„Zośka” tego samego dnia opracował plan i zebrał grupę chętną do przeprowadzenia akcji. Ochotnicy mieli napaść na samochód więzienny przewożący Bytnara z budynku Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdzie był przesłuchiwany na Pawiak. Akcja nie udała się z powodu braku wyraźniej zgody do działania ze strony dowódców Kedywu AK.

Akcja pod Arsenałem – „Meksyk II”

Drugą próbę podjęto kilka dni później, 26 marca. Akcję konsekwentnie nazwano „Meksyk II”. O przewozie więźniów poinformował zwolniony niedawno z więzienia Konrad Okolski (ps. Kuba). W ciężarówce znalazło się 20 więźniów, kierowca i czterech funkcjonariuszy Gestapo. Plan zakładał cztery warianty:

• atak od frontu butelkami z benzyną i podpalenie szoferki, a następnie uwolnienie zatrzymanych;
• ostrzelanie ciężarówki z dwóch pistoletów maszynowych oraz szoferki pod kątem 90 stopni;
• w razie niepowodzenia do akcji miał wkroczyć dodatkowy strzelec i mierzyć w stronę szoferki pod kątem 45 stopni, choć w tej sytuacji istniało ryzyko ranienia więźniów;
• ostatecznie wchodziłoby w grę użycie granatów w celu rozbicia silnika samochodu.

Grupa akcji pod Arsenałem zorganizowała w pobliżu również punkt pierwszej pomocy medycznej, a sam atak przeprowadziła w miejscu, gdzie ciężarówka musiała zwolnić i pokonać dwa zakręty (ulice Bielańska – Długa – Nalewki). Lokalizacja była także odległa od najbliższych punktów Gestapo.

W akcji pod Arsenałem wzięło udział 28 osób, a dowodził im Stanisław Broniewski (ps. Orsza). Przybliżony plan akcji:

• 13:45 wiadomość o transporcie „Rudego” na Pawiak,
• 16:45 zgoda Jana Kiwierskiego (ps. Lipiński) na atak,
• 17:00 Zygmunt Kaczyński stacjonujący pod budynkiem na ul. Szucha zauważa niesionego do ciężarówki „Rudego”, telefon do obecnego na ul. Długiej Andrzeja Wolskiego (ps. Jur),
• 17:20 wiadomość o wyjeździe więźniarki,
• 17:30 przyjazd ciężarówki na ul. Długą, rozpoczęcie akcji,
• w ciężarówkę trafia dopiero trzecia butelka z benzyną, samochód zaczyna płonąć; ciężarówka z rannym kierowcą dotacza się pod Arsenał,
• zaczyna się bezpośredni atak, z samochodu wyciągani są gestapowcy, rannych odwozi zatrzymany przypadkowo samochód, więźniowie, którzy nie ucierpieli, uciekają ul. Długą do Arsenału, „Rudego” przeniesiono do auta ewakuacyjnego,
• nie ma praktycznie reakcji ze strony niemieckich żołnierzy przechodzących lub przejeżdżających ulicą Długą,
• 17:45 koniec akcji,
• w czasie wycofywania się dochodzi do strzelaniny, kilku uczestników akcji zostaje rannych.

Akcja pod Arsenałem – bilans

W akcji pod Arsenałem uwolniono 21 więźniów, między innymi „Rudego” i „Heńka”. Po stronie konspirantów zginęły 3 osoby (w tym jedna spośród więźniów), 3 zostały ranne, a 1 została aresztowana i zabita podczas śledztwa.

Po stronie niemieckiej zginęło 4 funkcjonariuszy policji lub Gestapo, 9 zostało rannych.