Początki wielkich okrętów
Pancernik wywodzi się w prostej linii od dawnych okrętów liniowych, wielkich, wielopokładowych, budowanych z dębowego drewna jednostek o ożaglowaniu rejowym, które przez kilka stuleci walczyły na morzach w tak zwanym szyku liniowym, tj. jeden za drugim, zasypując się nawzajem pociskami na granicy donośności ówczesnych dział. Za pierwszy prawdziwy okręt liniowy uchodzi angielski "Sovereign of the Seas" z pierwszej połowy siedemnastego wieku.
Pierwsze pancerniki z napędem parowym pojawiły się niemal równocześnie po obu stronach Atlantyku w początku lat sześćdziesiątych XIX stulecia. Najpierw, w marcu 1862 roku, w czasie amerykańskiej wojny secesyjnej, na redzie Hampton Roads, odbył się nierozstrzygnięty pojedynek dwóch dość dziwacznych okrętów wojennych. Jeden z nich nazywał się "Virginia" i był po prostu opancerzoną fregatą pod flagą Konfederatów, za to drugi (sławny "Monitor" pod flagą Unionistów) z żaglowymi okrętami nie miał już nic wspólnego: został specjalnie zaprojektowany, a jego główną bronią były działa, umieszczone w jednej obracalnej wieżyczce. O konfederackiej "Virginii" mało kto dziś pamięta, lecz "Monitor" dał początek specjalnej klasie okrętów, zwykle wyposażonych w jedną (pojedynczą lub podwójną) wieżę z działami wielkiego kalibru.
Po europejskiej stronie Atlantyku, w czerwcu 1862 roku, do służby pod banderą brytyjską wszedł pierwszy prawdziwy pancernik, od początku projektowany jako nowy typ okrętu. Nazywał się "Warrior", przesłużył pod znakiem Royal Navy trzydzieści lat i przetrwał do dziś. Odrestaurowany pieczołowicie, stoi w bazie Marynarki Wojennej JKM w Portsmouth, obok sławnego HMS "Victory", flagowca adm. Nelsona spod Trafalgaru.
Między "Virginią", "Monitorem" i "Warriorem" a "Dreadnoughtem" upłynęło ponad 40 lat, w czasie których pancernik "dojrzewał", przechodząc rozmaite etapy, nierzadko humorystyczne (ożaglowanie, galiony i malowanie jaskrawymi kolorami, kazamaty, cytadele, ostrogi do taranowania, kominy w czworobok itp.). Okres ten na pewno wart jest osobnej opowieści.
Na zdjęciu: Model amerykańskiego pancernika "Monitor".